Ενώ ο πλανήτης αγωνίζεται να προσαρμοστεί στις σύγχρονες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της ενεργειακής μετάβασης, ο απόηχος παλαιότερων ανθρώπινων επιλογών επανέρχεται απρόσμενα. Στην Αυστραλία, ένα ανατριχιαστικό επιστημονικό εύρημα ήρθε πρόσφατα στο φως: σε θαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Δυτικής Αυστραλίας, ανιχνεύτηκαν συγκεντρώσεις ραδιενεργού πλουτωνίου έως και 4.500 φορές υψηλότερες από τον φυσιολογικό μέσο όρο. Η πηγή; Οι πυρηνικές δοκιμές του Ηνωμένου Βασιλείου τη δεκαετία του ’50.
Η ανακάλυψη αυτή επαναφέρει τη συζήτηση γύρω από την επίδραση των πυρηνικών δοκιμών στο περιβάλλον και εγείρει ερωτήματα για την ασφάλεια τόσο της βιοποικιλότητας όσο και της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή.
Οι Νήσοι Montebello, ένα απομονωμένο σύμπλεγμα μικρών νησιών στον Ινδικό Ωκεανό, περίπου 130 χλμ. από τις βόρειες ακτές της Δυτικής Αυστραλίας, χρησιμοποιήθηκαν από το Ηνωμένο Βασίλειο ως πεδίο δοκιμών για την ανάπτυξη και επίδειξη πυρηνικών όπλων. Συγκεκριμένα, μεταξύ 1952 και 1956 πραγματοποιήθηκαν τρεις πυρηνικές εκρήξεις στο πλαίσιο της επιχείρησης Hurricane και άλλων στρατιωτικών δοκιμών.
Τα αποτελέσματα εκείνων των εκρήξεων δεν περιορίστηκαν μόνο στον αέρα. Μεγάλο μέρος της ραδιενεργού ύλης κατέληξε στη θάλασσα, με το πλουτώνιο – ένα από τα πιο επικίνδυνα και μακροχρόνια ραδιενεργά στοιχεία – να καθιζάνει στον θαλάσσιο πυθμένα.
Τα νέα ευρήματα – Μια αόρατη απειλή κάτω από την επιφάνεια
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Marine Pollution Bulletin, επιστήμονες του Πανεπιστημίου Edith Cowan και του Εθνικού Οργανισμού Πυρηνικής Επιστήμης και Τεχνολογίας της Αυστραλίας (ANSTO) πραγματοποίησαν ανάλυση 66 δειγμάτων ιζημάτων από τον πυθμένα γύρω από τα νησιά Montebello. Τα δείγματα ελήφθησαν σε αποστολή του 2020 και εξετάστηκαν προκειμένου να εκτιμηθούν τα υπολείμματα ραδιενεργών στοιχείων δεκαετίες μετά τις εκρήξεις.
Το συμπέρασμα ήταν συγκλονιστικό: σε κάποια σημεία, τα επίπεδα πλουτωνίου ήταν έως και 4.500 φορές υψηλότερα από αυτά που μετρήθηκαν σε άλλες περιοχές του Ινδικού Ωκεανού, μακριά από τις νήσους. Η ρύπανση αυτή δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη, αλλά σχηματίζει λεγόμενα «θερμά σημεία» (hotspots) στον βυθό – περιοχές όπου οι συγκεντρώσεις είναι ιδιαίτερα υψηλές.
Τι σημαίνει αυτό για την υγεία και το περιβάλλον;
Το πλουτώνιο είναι εξαιρετικά τοξικό όταν εισέρχεται στον οργανισμό μέσω εισπνοής ή κατάποσης, ενώ η ραδιενεργός του δράση μπορεί να διαρκέσει δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, σε εξωτερική επαφή δεν διαπερνά το ανθρώπινο δέρμα. Παρόλο που οι ερευνητές τονίζουν ότι ο κίνδυνος για τους ανθρώπους που τρώνε ψάρια από την περιοχή είναι αυτή τη στιγμή πολύ χαμηλός, καθώς η συγκέντρωση πλουτωνίου στον μυϊκό ιστό των ψαριών είναι μηδαμινή, η ανησυχία παραμένει.
Η μεγαλύτερη απειλή εστιάζεται στην οικολογική αλυσίδα: οργανισμοί όπως μαλάκια, καρκινοειδή και βενθικά είδη που ζουν κοντά στον πυθμένα, έρχονται πιο άμεσα σε επαφή με το ραδιενεργό ίζημα και ενδέχεται να λειτουργούν ως φορείς βιοσυσσώρευσης. Επιπλέον, τυχόν φυσικά φαινόμενα όπως καταιγίδες ή υποθαλάσσια ρεύματα μπορεί να διαταράξουν τον πυθμένα και να μεταφέρουν το πλουτώνιο σε άλλες περιοχές.
Μέτρα και περιορισμοί
Οι Αυστραλιανές αρχές εφαρμόζουν αυστηρά μέτρα προστασίας στην περιοχή των Montebello. Οι επισκέπτες προειδοποιούνται να μην παραμένουν στα νησιά περισσότερο από μία ώρα την ημέρα, να μην στήνουν κατασκηνώσεις και να μην έρχονται σε άμεση επαφή με το έδαφος ή τα ιζήματα.
Παράλληλα, συνεχίζεται η παρακολούθηση μέσω προγραμμάτων της Υπηρεσίας Πυρηνικής Ασφάλειας (ARPANSA) και άλλων επιστημονικών ομάδων, με στόχο τον προσδιορισμό της εξάπλωσης της ρύπανσης, των κινδύνων για τα οικοσυστήματα, καθώς και την ενδεχόμενη αναθεώρηση των πολιτικών πρόσβασης.
Η σημασία σε παγκόσμια κλίμακα
Το ζήτημα αυτό δεν περιορίζεται μόνο στα σύνορα της Αυστραλίας. Εγείρει ηθικά και πολιτικά ερωτήματα για το πώς οι πυρηνικές δυνάμεις του παρελθόντος άφησαν πίσω τους «τοξικές κληρονομιές» που επηρεάζουν έως και σήμερα το περιβάλλον. Παράλληλα, η περίπτωση των Montebello μπορεί να λειτουργήσει ως προειδοποιητικό παράδειγμα για τις σύγχρονες και μελλοντικές χρήσεις της πυρηνικής τεχνολογίας – είτε πρόκειται για όπλα είτε για ενέργεια.
Η θάλασσα, αν και φαινομενικά ήσυχη, κρύβει συχνά τα πιο ανθεκτικά απομεινάρια της ανθρώπινης ιστορίας. Οι Νήσοι Montebello υπενθυμίζουν ότι τα αποτελέσματα των αποφάσεών μας – ιδίως όταν πρόκειται για ραδιενέργεια – δεν περιορίζονται χρονικά ούτε γεωγραφικά. Το πλουτώνιο που κατακάθισε στον βυθό εδώ και 70 χρόνια, παραμένει εκεί, αμετάβλητο, σχεδόν αθόρυβο. Και ίσως αυτό να είναι το πιο ηχηρό μήνυμα: ότι κάποια σφάλματα δεν ξεχνιούνται, απλώς θάβονται βαθιά.
