Μια αναπάντεχη αποκάλυψη στα έγκατα της ζούγκλας
Στα βάθη του Αμαζονίου, εκεί όπου το νερό μπλέκεται με τη γη και η βλάστηση καταπίνει τα ίχνη του χρόνου, ήρθε στο φως μια ανακάλυψη που ήδη χαρακτηρίζεται ως «ανατροπή» για την κατανόηση των προκολομβιανών πολιτισμών της Νοτίου Αμερικής. Στην περιοχή Fonte Boa, στη βορειοδυτική Βραζιλία, το φυσικό ξήλωμα ενός δέντρου λόγω καταρρακτωδών βροχών αποκάλυψε ένα θαμμένο μυστικό: επτά κεραμικές τεφροδόχους (urns), γεμάτες με ανθρώπινα οστά και τελετουργικά ευρήματα.
Η τοπική κοινότητα, συγκεκριμένα ο κάτοικος Walfredo Cerqueira, ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε το παράξενο σχήμα και χρώμα που ξεπρόβαλε από το υγρό χώμα. Χωρίς να αγνοήσει τη σημασία του, ειδοποίησε αμέσως τους αρχαιολόγους του Ινστιτούτου Mamirauá για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, και πολύ σύντομα ξεκίνησε μια εξαιρετικά προσεκτική και λεπτομερής ανασκαφή.
Η μαρτυρία του πηλού: κεραμική με μυστικά
Οι τεφροδόχοι, μερικές από τις οποίες φτάνουν σε διάμετρο τα 90 εκατοστά, ήταν ταφικά αγγεία — τα αρχαιότερα που έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής στη συγκεκριμένη περιοχή. Όμως, το εύρημα δεν σταματά εκεί. Οι κεραμικές κατασκευές ξεχωρίζουν για την πολυπλοκότητα και την ποικιλία των τεχνικών κατασκευής: μερικές έχουν επάλειψη κόκκινου πηλού, άλλες παρουσιάζουν σπάνια πράσινη απόχρωση που δεν είχε ξανασυναντηθεί στην Αμαζονία.
Ακόμη πιο αξιοπερίεργο είναι το περιεχόμενό τους. Μαζί με τα ανθρώπινα οστά, εντοπίστηκαν και κατάλοιπα ψαριών και χελωνών, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για τις τελετουργικές πρακτικές της ταφής. Μήπως επρόκειτο για τελετές προσφοράς τροφής προς τους νεκρούς; Ή μήπως πρόκειται για ένα είδος μεταθανάτιας εθιμοτυπίας, άγνωστη έως τώρα σε αρχαιολόγους;
Ένας πολιτισμός της λάσπης και του νερού
Οι τάφοι αυτοί δεν βρέθηκαν τυχαία στο έδαφος. Ήταν θαμμένοι σε μια τεχνητή νησίδα, ένα ανάχωμα που δημιουργήθηκε για να προστατεύει από τις πλημμύρες. Αυτή η πρακτική κατασκευής, με προσθήκες στρωμάτων λάσπης και κεραμικών υπολειμμάτων, υποδηλώνει ανεπτυγμένη γνώση υδρολογίας και αστικής οργάνωσης. Μέχρι πρότινος, οι αρχαιολόγοι πίστευαν πως οι περιοχές várzea του Αμαζονίου —δηλαδή οι περιοχές που πλημμυρίζουν περιοδικά— ήταν ακατοίκητες ή χρησιμοποιούνταν μόνο περιστασιακά. Η νέα αυτή ανακάλυψη καταρρίπτει την υπόθεση και αφήνει να διαφανεί μια πυκνή, μόνιμη και τεχνικά εξειδικευμένη κοινωνία.
Η απομάκρυνση των urns έγινε με τρόπο σχεδόν χειρουργικό. Σφραγίστηκαν σε καλούπια από γύψο, επενδεδυμένα με πλαστική μεμβράνη και προστατευτικό υλικό, για να αντέξουν το πολύωρο ταξίδι με βάρκα προς τα εργαστήρια στο Tefé, στις όχθες του Αμαζονίου. Εκεί, ήδη ξεκίνησε η εργαστηριακή ανάλυση — χρονολόγηση, μικροανάλυση του πηλού, μελέτη των οστών, έλεγχος DNA και αναγνώριση διατροφικών καταλοίπων.
Οι ειδικοί ελπίζουν να καθορίσουν την χρονολογία των τάφων, αλλά και να κατανοήσουν ποιος πολιτισμός βρίσκεται πίσω από αυτήν τη σύνθετη ταφική πρακτική. Μπορεί να πρόκειται για εντελώς άγνωστο λαό, που δεν έχει αφήσει κανένα άλλο αρχαιολογικό ίχνος.
Αναθεώρηση της ιστορίας;
Η σημασία της ανακάλυψης είναι μεγάλη:
- Πρώτον, καταρρίπτει την πεποίθηση πως οι πλημμυρικές περιοχές του Αμαζονίου ήταν ακατάλληλες για μόνιμη εγκατάσταση.
- Δεύτερον, αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές τελετουργιών και κοινωνικής δομής ενός πολιτισμού του οποίου το όνομα ίσως δεν ειπώθηκε ποτέ.
- Τρίτον, δείχνει πως η συνεργασία μεταξύ επιστημόνων και τοπικών κοινοτήτων είναι καθοριστική για την αποκάλυψη και διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Οι urns της Fonte Boa δεν είναι απλώς νεκροί τάφοι. Είναι φωνές από το παρελθόν που αναδύθηκαν μέσα από τη λάσπη για να μας ψιθυρίσουν πως η ιστορία της ανθρωπότητας στον Αμαζόνιο είναι πιο πλούσια, πιο σύνθετη και πιο ζωντανή από όσο φανταζόμασταν.
Η ανακάλυψη αυτή δεν είναι το τέλος — είναι η αρχή ενός νέου ταξιδιού στη μνήμη του κόσμου. Κι αν η ζούγκλα εξακολουθεί να κρύβει μυστικά, τώρα ξέρουμε πως πρέπει να τα ακούμε, ακόμη κι όταν μιλούν μέσα από τη σιωπή του πηλού.
