Τα Δεκεμβριανά του 1944 αποτελούν ένα από τα πλέον δραματικά κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, σηματοδοτώντας την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα. Ο Δεκέμβριος του 1944 δεν ήταν μόνο η κορύφωση των συγκρούσεων, αλλά και μια στιγμή βαθιάς κοινωνικής, πολιτικής και ιδεολογικής διαίρεσης που επηρέασε τη χώρα για δεκαετίες.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη γερμανική κατοχή τον Οκτώβριο του 1944, η χώρα βρέθηκε σε κατάσταση πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας. Οι αντιστασιακές δυνάμεις που είχαν αναλάβει το βάρος του αγώνα ενάντια στους κατακτητές, κυρίως το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, είχαν ήδη αποκτήσει σημαντική λαϊκή στήριξη και στρατιωτική ισχύ. Ωστόσο, η επιστροφή της εξόριστης κυβέρνησης και η παρέμβαση των Βρετανών δημιούργησαν έντονη πολιτική αντιπαράθεση για τον έλεγχο της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Κύριες αιτίες της σύγκρουσης
Το πολιτικό σκηνικό ήταν βαθιά διχασμένο ανάμεσα στους φιλομοναρχικούς και τους υποστηρικτές μιας λαϊκής δημοκρατίας υπό την ηγεσία του ΕΑΜ. Η διαφωνία για το μέλλον του πολιτεύματος και η επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β’ αποτελούσαν βασικές αιτίες τριβής. Η Ελλάδα βρισκόταν στο επίκεντρο της παγκόσμιας σύγκρουσης μεταξύ κομμουνισμού και καπιταλισμού. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, με την υποστήριξη του ΚΚΕ, εκπροσωπούσε τις σοσιαλιστικές ιδέες, ενώ η κυβέρνηση και οι Βρετανοί σύμμαχοι προσπαθούσαν να διατηρήσουν μια φιλελεύθερη, καπιταλιστική πολιτική δομή.
Παρά την προσπάθεια για συνεργασία μέσω της Συμφωνίας του Λιβάνου τον Μάιο του 1944, η πολιτική ένταση δεν αποκλιμακώθηκε. Η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές υπονόμευσε κάθε πιθανότητα ειρηνικής μετάβασης. Οι Βρετανοί, υπό την ηγεσία του Ουίνστον Τσόρτσιλ, είχαν στρατηγικό ενδιαφέρον να διατηρήσουν την Ελλάδα στη δυτική σφαίρα επιρροής. Η στρατιωτική τους εμπλοκή στην καταστολή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θεωρήθηκε από πολλούς ως ξένη επέμβαση και προκάλεσε έντονη αντίδραση. Η απόφαση της κυβέρνησης υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου να διατάξει τον αφοπλισμό όλων των αντιστασιακών οργανώσεων, περιλαμβανομένου του ΕΛΑΣ, ήταν η σπίθα που άναψε τη φωτιά. Το ΕΑΜ αντέδρασε έντονα, θεωρώντας την απόφαση μονομερή και άδικη.
Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 1944
Η κρίση κλιμακώθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1944, όταν ένοπλοι αστυνομικοί πυροβόλησαν εναντίον άοπλων διαδηλωτών του ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος, με αποτέλεσμα τον θάνατο δεκάδων πολιτών. Οι συγκρούσεις εξαπλώθηκαν γρήγορα σε όλη την Αθήνα, με το ΕΛΑΣ να ελέγχει μεγάλες περιοχές της πρωτεύουσας και τις βρετανικές δυνάμεις να υποστηρίζουν την κυβέρνηση.
Συνέπειες των Δεκεμβριανών
- Διαίρεση της ελληνικής κοινωνίας
Η βία του Δεκέμβρη άφησε ανεξίτηλο στίγμα, εδραιώνοντας τον διχασμό που θα κορυφωθεί κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949). - Αποδυνάμωση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ
Παρά τη λαϊκή στήριξη, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπέστη σημαντικές ήττες, τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά. Η Συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του 1945 προέβλεπε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, αλλά η καχυποψία και η εχθρότητα παρέμειναν. - Βρετανική και Αμερικανική κυριαρχία
Η εμπλοκή των Βρετανών στα Δεκεμβριανά και η μεταπολεμική βοήθεια των ΗΠΑ μέσω του Δόγματος Τρούμαν και του Σχεδίου Μάρσαλ παγίωσαν τη θέση της Ελλάδας στον δυτικό συνασπισμό.
Οκτώ δεκαετίες μετά, τα Δεκεμβριανά παραμένουν ένα από τα πλέον διχαστικά και τραυματικά επεισόδια της ελληνικής ιστορίας. Η μελέτη τους αναδεικνύει τις βαθιές ρίζες των πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών συγκρούσεων που ταλαιπώρησαν τη χώρα στον 20ό αιώνα.
Η κατανόηση αυτών των γεγονότων δεν είναι μόνο μια πράξη ιστορικής μνήμης, αλλά και μια υπενθύμιση της σημασίας του διαλόγου, της ανεκτικότητας και της ενότητας σε περιόδους κρίσης.
