Μέσα στον καυτό Αύγουστο, ένα γνώριμο και ταυτόχρονα αναντικατάστατο κομμάτι της θαλάσσιας ζωής του Πατραϊκού Κόλπου φαίνεται να έχει χαθεί. Η σαρδέλα – το ψάρι που εδώ και δεκαετίες στηρίζει τόσο την τοπική αλιευτική παραγωγή όσο και την καθημερινή διατροφή των Ελλήνων – έχει «εξαφανιστεί» σχεδόν μυστηριωδώς από τα αλιευτικά περάσματα. Οι ψαράδες αντικρίζουν άδεια δίχτυα, οι καταναλωτές βλέπουν την τιμή να εκτοξεύεται, ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν για ένα φαινόμενο που ίσως να μην έχει επιστροφή. Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτή την ξαφνική κρίση; Και πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο;
Η εικόνα στον Πατραϊκό: Άδεια καΐκια, αγωνία στις προκυμαίες
Οι ψαράδες της Πάτρας και των γύρω περιοχών βρίσκονται σε απόγνωση. Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, η σαρδέλα – που άλλοτε αλιευόταν άφθονη τους καλοκαιρινούς μήνες – έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τη θαλάσσια λεκάνη του Πατραϊκού. Τα καΐκια επιστρέφουν με ελάχιστο ή καθόλου αλίευμα, με τους ίδιους να περιγράφουν την κατάσταση ως πρωτοφανή. «Ούτε για τα δολώματα δεν φτάνουν αυτά που βγάζουμε», δηλώνουν χαρακτηριστικά, εκφράζοντας φόβους για το μέλλον του επαγγέλματός τους.
Η απουσία της σαρδέλας από την αγορά έχει άμεσες επιπτώσεις και στους ιχθυοπώλες, αλλά και στην τσέπη του καταναλωτή. Από 6-7 ευρώ το κιλό πέρυσι, φέτος η τιμή άγγιξε τα 15 ευρώ, μετατρέποντας το άλλοτε φθηνό ψάρι σε είδος πολυτελείας. Η αύξηση της τιμής δεν αποτυπώνει μόνο τη σπανιότητα, αλλά και την αγωνία μιας ολόκληρης αλυσίδας επαγγελματιών που βλέπουν το εισόδημά τους να καταρρέει.
Υπεραλίευση: Ένα πρόβλημα με μακρά προϊστορία
Οι πρώτες ενδείξεις για την κάμψη των αποθεμάτων σαρδέλας δεν είναι καινούργιες. Εδώ και χρόνια, επιστημονικές μελέτες αλλά και παρατηρήσεις από επαγγελματίες αλιείς κάνουν λόγο για συστηματική υπεραλίευση. Οι αλιευτικές πρακτικές εντατικοποιήθηκαν χωρίς επαρκή έλεγχο ή σεβασμό στις περιόδους αναπαραγωγής, γεγονός που φαίνεται πλέον να επιστρέφει ως «μπούμερανγκ».
Η σαρδέλα είναι ένα ψάρι με μικρό προσδόκιμο ζωής και ευαίσθητο βιολογικό κύκλο. Η έντονη αλίευση, ειδικά την άνοιξη και το καλοκαίρι όταν σχηματίζονται τα κοπάδια για την αναπαραγωγή, έχει ως αποτέλεσμα τη ραγδαία μείωση των πληθυσμών. Χωρίς παύσεις ή ζώνες προστασίας, οι φυσικοί μηχανισμοί ανανέωσης των αποθεμάτων καταρρέουν.
Εκτός από την υπεραλίευση, οι επιστήμονες εντοπίζουν και άλλους παράγοντες που συμβάλλουν στην κρίση. Η άνοδος της θερμοκρασίας των νερών, η οξίνιση της θάλασσας, αλλά και οι αλλαγές στη διαθεσιμότητα πλαγκτού – της βασικής τροφής της σαρδέλας – συνθέτουν ένα ασφυκτικό περιβάλλον.
Η εξαφάνιση της σαρδέλας δεν είναι απλά ένα εμπορικό ή οικονομικό πρόβλημα· αποτελεί και σοβαρή οικολογική απειλή. Η σαρδέλα αποτελεί βασικό κρίκο στην τροφική αλυσίδα, τρέφοντας θηρευτές όπως δελφίνια, τόνους και θαλασσοπούλια. Η έλλειψή της διαταράσσει ολόκληρη τη θαλάσσια ισορροπία.
Αλυσιδωτές συνέπειες και κίνδυνος «ερήμωσης» του κόλπου
Ήδη παρατηρούνται έμμεσες επιπτώσεις, όπως η αύξηση στον πληθυσμό των μεδουσών, που οφείλεται εν μέρει στην απουσία φυσικών θηρευτών. Οι μέδουσες καταναλώνουν αυγά και προνύμφες ψαριών, επιδεινώνοντας ακόμα περισσότερο την αναπαραγωγή των ειδών. Αν δεν υπάρξει άμεση δράση, ο Πατραϊκός κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια θαλάσσια «έρημο», φτωχή σε βιοποικιλότητα και χωρίς εμπορικό ενδιαφέρον.
Η εξαφάνιση της σαρδέλας από τον Πατραϊκό Κόλπο δεν είναι απλώς ένα τοπικό ή παροδικό πρόβλημα. Είναι η αντανάκλαση μιας συνολικής αποτυχίας διαχείρισης των θαλάσσιων πόρων, αλλά και ένα προειδοποιητικό καμπανάκι για όσα έπονται.
Αν δεν θεσπιστούν άμεσα περιορισμοί στην αλιεία, αν δεν προστατευθούν οι περίοδοι αναπαραγωγής και αν δεν συνδεθεί η επιστημονική γνώση με την αλιευτική πολιτική, τότε η σαρδέλα ίσως να μην επιστρέψει ποτέ στον Πατραϊκό.
Κι αν χαθεί η σαρδέλα, δεν θα πρόκειται απλώς για μια «απουσία στο τηγάνι». Θα είναι η απώλεια ενός κρίσιμου οικολογικού και οικονομικού στοιχείου της θαλάσσιας ζωής της περιοχής μας — μιας ζωής που για αιώνες συμβάδιζε με τους ρυθμούς της φύσης και των ανθρώπων.
