Όταν ο πολίτης απευθύνεται στη Δικαιοσύνη, ζητά κάτι παραπάνω από μια τυπική διαδικασία· επιδιώκει προστασία, δικαίωση και εμπιστοσύνη στο κράτος. Τι συμβαίνει, όμως, όταν η Δικαιοσύνη μετατρέπεται σε έναν μηχανισμό που αργεί, δυσλειτουργεί και συχνά παραλύει; Η πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ρίχνει φως σε μια αλήθεια που γνωρίζουμε μεν, αλλά αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε: η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο αργά και λιγότερο αποτελεσματικά δικαστικά συστήματα της Ευρώπης.
Μια Δικαιοσύνη που (δεν) κινείται: Τα στοιχεία που σοκάρουν
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με τη μεγαλύτερη καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί:
- Για την έκδοση απόφασης σε μια πρωτοβάθμια πολιτική δίκη, ο μέσος χρόνος ανέρχεται σε 746 ημέρες – σχεδόν τρία χρόνια.
- Σε υποθέσεις διοικητικής δικαιοσύνης, όπως αυτές που εκδικάζονται στο Συμβούλιο της Επικρατείας, η διάρκεια φτάνει τις 1.239 ημέρες, δηλαδή πάνω από τέσσερα χρόνια.
- Την ίδια στιγμή, ο μέσος ευρωπαϊκός όρος για αντίστοιχες υποθέσεις κυμαίνεται γύρω στις 230–250 ημέρες, γεγονός που καταδεικνύει το μέγεθος της ελληνικής υστέρησης.
Παρά τον υψηλό αριθμό δικαστών – 37,3 ανά 100.000 κατοίκους (από 23,3 το 2012) – η ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης δεν έχει βελτιωθεί. Η Ελλάδα έχει περισσότερους δικαστές ανά κάτοικο από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο το δικαστικό έργο παραμένει βαρύ και ανοργάνωτο.
Η καθυστέρηση δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της έλλειψης προσωπικού. Αντιθέτως, όπως καταγράφεται στις διεθνείς αναλύσεις, οφείλεται σε:
- Γραφειοκρατία και χαμηλό επίπεδο ψηφιοποίησης
Παρά τις εξαγγελίες, πολλά δικαστήρια εξακολουθούν να λειτουργούν με φυσικούς φακέλους και χάρτινες δικογραφίες. Η ψηφιακή απονομή και διαχείριση δικαιοσύνης παραμένει αποσπασματική και άνιση. - Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού
Ο αριθμός των δικαστικών υπαλλήλων είναι μικρός και συχνά δεν υπάρχει επαρκής εκπαίδευση ή τεχνική υποστήριξη. - Χαμηλό κόστος προσφυγής
Το γεγονός ότι η προσφυγή στα δικαστήρια είναι σχετικά φθηνή ενθαρρύνει τις υπερβολικές και συχνά αβάσιμες αγωγές, δημιουργώντας ασφυξία στο σύστημα. - Έλλειψη κουλτούρας εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών
Ενώ η διαμεσολάβηση θα μπορούσε να ανακουφίσει τα δικαστήρια, η εφαρμογή της παραμένει αδύναμη. - Καθυστερήσεις σε σημαντικές υποθέσεις λόγω πολιτικής ευαισθησίας
Η υπόθεση της τραγωδίας στα Τέμπη, όπως και εκείνη του ναυαγίου της Πύλου, παραμένουν χωρίς ουσιαστική δικαστική πρόοδο, με ανακριτικές διαδικασίες να καθυστερούν για μήνες ή και χρόνια.
Η επιβράδυνση της Δικαιοσύνης δεν είναι απλώς μια θεσμική αποτυχία· είναι μια καθημερινή τραγωδία για πολίτες και επιχειρήσεις:
- Οικονομία: Η ανασφάλεια δικαίου αποθαρρύνει τους επενδυτές, καθώς καμία επιχείρηση δεν θέλει να επενδύσει σε χώρα όπου δεν μπορεί να προστατεύσει τα δικαιώματά της σε λογικό χρόνο.
- Κοινωνική συνοχή: Όταν η δικαιοσύνη καθυστερεί, η αίσθηση αδικίας ενισχύεται. Οι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς και καταφεύγουν σε άλλους τρόπους επίλυσης διαφορών – συχνά εξωθεσμικούς.
- Κράτος Δικαίου: Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ στον Δείκτη Κράτους Δικαίου (World Justice Project). Ειδικότερα, η χώρα καταγράφει αρνητικά ρεκόρ σε δείκτες ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων και διαφάνειας.
Οι προσπάθειες μεταρρύθμισης: Φιλοδοξίες χωρίς εφαρμογή
Πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες επιδιώκουν να βελτιώσουν την εικόνα:
- Ο νέος Δικαστικός Χάρτης (Ν. 5108/2024) στοχεύει στην ανακατανομή των υποθέσεων και τη μείωση της ανισομέρειας ανάμεσα στα δικαστήρια.
- Η ψηφιοποίηση των διαδικασιών επιδιώκει τη διασύνδεση όλων των δικαστηρίων με ψηφιακά συστήματα.
- Η πρόσληψη γραμματέων και δικαστικών υπαλλήλων και η εκπαίδευσή τους αποτελεί προτεραιότητα στο νέο Εθνικό Σχέδιο Δικαιοσύνης.
Ωστόσο, τα παραπάνω μέτρα υστερούν σε υλοποίηση. Το πρόβλημα δεν είναι οι εξαγγελίες, αλλά η καθυστέρηση στην εφαρμογή τους και η απουσία σοβαρού μηχανισμού αξιολόγησης.
Η Δικαιοσύνη ως καθρέφτης της Δημοκρατίας
Η Δικαιοσύνη αποτελεί τον βασικό πυλώνα της Δημοκρατίας. Όταν λειτουργεί σωστά, προστατεύει τους αδύναμους, τιμωρεί τους ισχυρούς που παρανομούν και δημιουργεί εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Όταν όμως καθυστερεί, παραβλέπει ή σιωπά, τότε η Δημοκρατία χάνει την ουσία της.
Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοεί το πρόβλημα. Η αντιμετώπιση της χρόνιας δυσλειτουργίας στη Δικαιοσύνη δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα· είναι πολιτική και ηθική υποχρέωση. Γιατί η Δικαιοσύνη που καθυστερεί, τελικά δεν είναι δικαιοσύνη.
