Σε μια εποχή όπου η εκπαίδευση αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της κοινωνικής προόδου και της οικονομικής ανάπτυξης, η πρώιμη παιδική ηλικία —και ιδίως η προσχολική εκπαίδευση— αναγνωρίζεται διεθνώς ως το πιο κρίσιμο στάδιο για τη διαμόρφωση των δεξιοτήτων, της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας ενός παιδιού. Κι όμως, η Ελλάδα εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρές υστερήσεις σε αυτό το νευραλγικό πεδίο. Η πρόσφατη προειδοποίηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έρχεται να υπενθυμίσει τις χρόνιες αδυναμίες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, φωτίζοντας τις προκλήσεις αλλά και τις ευκαιρίες για ουσιαστική αλλαγή.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της τελευταίας έκδοσης του «Education and Training Monitor», επανέφερε την ανησυχία για την Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά στην προσχολική εκπαίδευση — συγκεκριμένα για παιδιά ηλικίας 3 έως 6 χρόνων.
📊 Στοιχεία – συγκρίσεις
- Το 2020, μόνο το 71,3 % των παιδιών ηλικίας 3–6 ετών παρακολούθησε προ-σχολική εκπαίδευση στην Ελλάδα, έναντι μέσου όρου 93 % στην ΕΕ, με εξαίρεση μόνο λίγες χώρες — π.χ. η Σλοβακία και η Ρουμανία — που εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά.
- Ο στόχος της ΕΕ είναι να φτάσει το 96 % συμμετοχή έως το 2030 .
- Σε παιδιά ηλικίας 3 ετών, μόνο το 33 % παρακολουθούσε (έναντι 87,8 % του μέσου όρου ΕΕ) .
🏛 Παράγοντες της υστέρησης
- Έλλειψη υποδομών και προσωπικού: Πολλοί δήμοι δεν διαθέτουν επαρκείς βρεφονηπιακούς σταθμούς και νηπιαγωγεία – οι ελλείψεις εκτείνονται ακόμη, παρά κάποιες βελτιώσεις .
- Υποχρεωτική ένταξη από τα 4, όχι από τα 3: Η υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση εφαρμόζεται δύο χρόνια πριν την έναρξη του δημοτικού, άρα μόνο σε παιδιά ηλικίας 4–6 ετών, αφήνοντας εκτός το ηλικιακό γκρουπ των 3χρονων .
- Περιφερειακές και κοινωνικές ανισότητες: Διαπιστώνονται μεγάλες αποκλίσεις σε φτωχότερες ή απομακρυσμένες περιοχές, καθώς και προβλήματα συνδεδεμένα με την οικονομική δυνατότητα των οικογενειών .
Προσπάθειες για βελτίωση
- Εθνικό Συμβούλιο για την Πρώιμη Εκπαίδευση & Φροντίδα συστάθηκε το 2022, με στόχο την παρακολούθηση και βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών .
- Από το σχολικό έτος 2020–2021 εφαρμόζεται η υποχρεωτική φοίτηση για δύο χρόνια (4–6 ετών) σε δημόσια νηπιαγωγεία .
- Άνοιξαν νέες θέσεις σε βρεφονηπιακούς και νηπιαγωγεία — συνέβαλαν στη σχετική αύξηση (+2,5 %) της συμμετοχής σε μόλις ένα έτος, αλλά η συνολική εικόνα παραμένει προβληματική .
Γιατί είναι σημαντικό;
- Κοινωνικοποιητική και γνωστική ανάπτυξη: Έρευνες (Heckman και OECD) δείχνουν ότι προσχολική εκπαίδευση αυξάνει κατά ~30% την επίδοση στα μαθηματικά σε ηλικία 15 ετών και προσφέρει υψηλό οικονομικό όφελος σε όλη τη ζωή .
- Μακροπρόθεσμο όφελος για το κράτος: Η άμεση οικονομική απόδοση για το δημόσιο από κάθε ευρώ που επενδύεται σε πρώιμη εκπαίδευση εκτιμάται στο 7–10 % ετησίως .
Επόμενα βήματα και προτάσεις
| Πεδίο | Δράσεις που προτείνονται |
|---|---|
| Υποδομές | Σύσταση πλήρους δικτύου βρεφονηπιακών σταθμών από το κράτος και τους Δήμους |
| Προσβασιμότητα | Επέκταση της υποχρεωτικής φοίτησης σε παιδιά 3–6 ετών |
| Ποσοστώσεις | Θέσπιση επιδόματος συμμετοχής για οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα |
| Εκπαιδευτικό προσωπικό | Μαζικές προσλήψεις νηπιαγωγών και επιμόρφωση εκπαιδευτικών |
| Παρακολούθηση & ποιότητα | Λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου ως ενεργού μηχανισμού βελτίωσης |
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβάλλεται να εντάξει επιπλέον συγκεκριμένες συστάσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής εξαμηνιαίας διαδικασίας (European Semester) και στο πλαίσιο των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF).
Σύνοψη
- Η Ελλάδα συνεχίζει να βρίσκεται στον πάτο της ΕΕ σε συμμετοχή παιδιών ηλικίας 3–6 ετών σε προσχολική εκπαίδευση.
- Τα θετικά βήματα έως σήμερα (συστάσεις, συμβούλιο, επέκταση υποχρεωτικής φοίτησης) δεν αρκούν για επίτευξη των στόχων της ΕΕ.
- Απαιτούνται έξυπνες και στοχευμένες πολιτικές σε συνδυασμό με χρηματοδότηση, πρόσληψη προσωπικού και συστηματική παρακολούθηση, ώστε να αποφευχθεί μακροπρόθεσμη υποβάθμιση της κοινωνικής συνοχής και της ποιότητας του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Η αναβάθμιση της προσχολικής εκπαίδευσης δεν είναι πολυτέλεια – είναι ανάγκη. Η επένδυση στα πρώτα χρόνια της ζωής κάθε παιδιού επιστρέφει πολλαπλάσια σε μορφωμένους, κοινωνικά ώριμους και οικονομικά ενεργούς πολίτες. Η Ελλάδα δεν μπορεί να πορεύεται ως θεατής στην ευρωπαϊκή πορεία για ένα ποιοτικό, καθολικό και ισότιμο εκπαιδευτικό σύστημα. Η προειδοποίηση της Κομισιόν είναι μια ευκαιρία για δράση – και όχι απλώς άλλη μια γραφειοκρατική υποσημείωση.
