Όταν η άμυνα γίνεται κοινωνικό ζήτημα
Σε μια εποχή που η ασφάλεια επιστρέφει δυναμικά στο ευρωπαϊκό προσκήνιο –με τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις αυξανόμενες εντάσεις στα Βαλκάνια και την επανεξοπλιστική κούρσα– οι κυβερνήσεις της Ευρώπης στρέφονται προς την ενίσχυση των αμυντικών προϋπολογισμών. Η πολιτική βούληση είναι σαφής: περισσότερα χρήματα για άμυνα, ταχύτερες παραγγελίες, κοινές επενδύσεις και ανάπτυξη βιομηχανικής στρατιωτικής αυτάρκειας.
Όμως, ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό;
Σε αυτήν την κρίσιμη καμπή, η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ETUC) και άλλοι κοινωνικοί φορείς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: η στροφή προς ένα νέο αμυντικό δόγμα με στόχο το 5% του ΑΕΠ μπορεί να απειλήσει την κοινωνική συνοχή, εκτός αν το κόστος αναληφθεί από εκείνους που πραγματικά μπορούν να το αντέξουν – δηλαδή τους πλούσιους.
Μια νέα εξίσωση: 5% του ΑΕΠ για άμυνα
Η πρόταση που κερδίζει έδαφος στις Βρυξέλλες και στα κράτη-μέλη αφορά την αύξηση των εθνικών αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ μέχρι το 2035. Πρόκειται για ένα τεράστιο άλμα, αν αναλογιστούμε ότι ο στόχος του ΝΑΤΟ μέχρι σήμερα ήταν μόλις το 2%.
Η ανάλυση από το New Economics Foundation αποκαλύπτει την έκταση του σχεδίου:
- 3,5% του ΑΕΠ θα κατευθυνθεί στην «σκληρή άμυνα» (όπλα, στρατιωτικός εξοπλισμός, στρατεύματα).
- 1,5% σε «ευρύτερη ασφάλεια» (κυβερνοασφάλεια, υποδομές στρατηγικής κινητικότητας, κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού).
Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 613 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε επίπεδο ΕΕ. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος, το ποσό αυτό ισοδυναμεί με σχεδόν το ήμισυ του ετήσιου κοινωνικού προϋπολογισμού όλων των κρατών-μελών.
Ο κίνδυνος για τα νοικοκυριά
Η ETUC, εκπροσωπώντας 45 εκατομμύρια εργαζομένους σε 41 χώρες, προειδοποιεί ότι μια τόσο απότομη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών θα σημάνει είτε:
- Μείωση κοινωνικών δαπανών, όπως για υγεία, παιδεία και στέγαση,
- Αύξηση της φορολογίας στους πολίτες, ειδικά στα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα,
- Ή παραβίαση των ευρωπαϊκών δημοσιονομικών κανόνων, κάτι που μπορεί να επιφέρει άλλες μορφές λιτότητας στο μέλλον.
Όπως σημειώνει η Γενική Γραμματέας της ETUC, Esther Lynch:
«Η χρηματοδότηση των αμυντικών αναγκών δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί εις βάρος της κοινωνικής προστασίας. Οι πλούσιοι πρέπει να πληρώσουν το μερίδιό τους και όχι οι εργαζόμενοι και τα ευάλωτα νοικοκυριά.»
Η μελέτη της NEF δείχνει ότι μόνο 10 ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να αντέξουν αυτήν την αύξηση χωρίς να προβούν σε κοινωνικές περικοπές ή επιβολή νέων φόρων. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται σε αυτές λόγω της ήδη αυξημένης συμμετοχής της στις αμυντικές δαπάνες – όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω πίεση στον κρατικό προϋπολογισμό.
Οι συνδικαλιστικές προτάσεις: «Να πληρώσουν οι πλούσιοι»
Μπροστά σ’ αυτό το οικονομικό και ηθικό δίλημμα, οι ευρωπαϊκές συνδικαλιστικές ενώσεις καταθέτουν συγκεκριμένες προτάσεις:
- Ειδική φορολόγηση των υψηλών εισοδημάτων και των μεγάλων περιουσιών, ώστε το κόστος της άμυνας να επιμεριστεί με βάση την οικονομική δυνατότητα.
- Διατήρηση ή αύξηση των κοινωνικών δαπανών, ακόμα και εν μέσω ενίσχυσης της στρατιωτικής ισχύος.
- Κοινωνική ρήτρα στις αμυντικές παραγγελίες: οι προμηθευτές θα πρέπει να τηρούν εργασιακά δικαιώματα, να προσφέρουν αξιοπρεπείς αμοιβές και να ενσωματώνουν περιβαλλοντικά πρότυπα.
- Εξαίρεση των κοινωνικών επενδύσεων από τους περιορισμούς του Συμφώνου Σταθερότητας, ώστε να μην τίθεται η κοινωνική προστασία σε δεύτερη μοίρα.
Η ETUC δεν είναι αντίθετη με την ενίσχυση της άμυνας, αλλά ζητά αυτή να γίνει με δικαιοσύνη και χωρίς να υπονομευτούν οι ανάγκες των πολιτών.
Η συζήτηση για τις αμυντικές δαπάνες αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο: τις προτεραιότητες της Ευρώπης σε μια εποχή αβεβαιότητας. Θα επενδύσει στην ασφάλεια με όρους στρατιωτικής ισχύος ή με όρους κοινωνικής συνοχής; Θα ενισχύσει τα οπλικά συστήματα ή τα δημόσια νοσοκομεία και τα σχολεία;
Σύμφωνα με μελέτες διεθνών οργανισμών (RAND, ΔΝΤ), οι επενδύσεις στην κοινωνική πρόνοια και την πράσινη μετάβαση έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη στην οικονομία, σε αντίθεση με τις στρατιωτικές επενδύσεις που συνήθως περιορίζονται σε συγκεκριμένους τομείς.
Η ερώτηση λοιπόν δεν είναι μόνο ποιος πληρώνει, αλλά και ποια Ευρώπη οικοδομούμε.
Προς μια δίκαιη άμυνα
Η ασφάλεια είναι θεμελιώδες δικαίωμα. Αλλά δεν μπορεί να υπάρξει ασφάλεια χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη. Οι συνδικαλιστικές φωνές υπενθυμίζουν ότι η άμυνα μιας κοινωνίας δεν αφορά μόνο τα σύνορα και τα όπλα – αφορά και τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τους δρόμους και τα σπίτια.
Το αίτημα «Let the rich pay» δεν είναι λαϊκισμός· είναι απαίτηση για ισορροπία. Αν η Ευρώπη θέλει να είναι ισχυρή, πρέπει πρώτα να είναι δίκαιη.
