Στην καρδιά του Αιγαίου, ανάμεσα στην Κρήτη και τα Κύθηρα, αναπαύεται ένα από τα σημαντικότερα ναυάγια της αρχαιότητας: το περίφημο Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1900 από Σύμιους σφουγγαράδες και γρήγορα εξελίχθηκε σε έναν θησαυρό της υποθαλάσσιας αρχαιολογίας, φέρνοντας στο φως έργα τέχνης ανεκτίμητης αξίας, καθώς και τον περίφημο Μηχανισμό των Αντικυθήρων – έναν υπολογιστή της αρχαιότητας που άλλαξε την αντίληψή μας για τη γνώση και την τεχνολογία του αρχαίου κόσμου. Πάνω από έναν αιώνα μετά, η γη συνεχίζει να αποκαλύπτει τα μυστικά της. Η τελευταία ενάλια αποστολή του 2024-2025 ολοκληρώθηκε πρόσφατα, φέρνοντας στο φως νέα, συγκλονιστικά ευρήματα που ανατρέπουν δεδομένα και προσθέτουν κρίσιμα κομμάτια στο παζλ αυτής της συναρπαστικής ιστορίας.
Το χρονικό της φετινής ενάλιας αποστολής
Η αποστολή του 2024 πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ανωτάτων Σπουδών της Σορβόννης και την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Η πολυετής ερευνητική δράση εντάσσεται στο πενταετές πρόγραμμα 2021–2025 και έχει ως στόχο όχι μόνο την ανάσυρση αντικειμένων, αλλά και τη βαθύτερη κατανόηση του ναυαγίου, της εποχής και των ανθρώπων του.
Χρησιμοποιώντας σύγχρονες μεθόδους υποβρύχιας τεχνολογίας, γεωανασκόπησης και τρισδιάστατης αποτύπωσης, οι δύτες κατέβηκαν σε βάθος άνω των 50 μέτρων, ερευνώντας ενδελεχώς μια δύσβατη και βραχώδη υποθαλάσσια ζώνη. Και φέτος, η αποστολή επιβραβεύτηκε με ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής και επιστημονικής σημασίας.
Τα νέα ευρήματα που συγκλονίζουν
Ξύλινα τμήματα του αρχαίου πλοίου: Πρώτη φορά στην ιστορία
Για πρώτη φορά στα χρονικά των ερευνών στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων ανασύρθηκαν αυθεντικά δομικά στοιχεία από το ίδιο το πλοίο. Τρία μαδέρια από το εξωτερικό περίβλημα του κύτους και ένα νομέας –ένα καμπυλωτό δομικό στοιχείο του σκελετού– ανέβηκαν στην επιφάνεια διατηρώντας σε εξαιρετική κατάσταση την υφή και την αρχιτεκτονική τους.
Οι ξύλινες αυτές επιφάνειες, μήκους περίπου 0,40×0,70 μ., ανήκουν σε φτελιά και βελανιδιά, δύο είδη ξύλου με ξεχωριστές ιδιότητες, κατάλληλα για ναυπήγηση. Η μέθοδος κατασκευής του πλοίου –γνωστή ως “shell-first”– δείχνει ότι οι ναυπηγοί πρώτα κατασκεύαζαν τον «φλοιό» (πέτσωμα) και στη συνέχεια πρόσθεταν τα δοκάρια εσωτερικά. Αυτό το εύρημα παρέχει για πρώτη φορά απτές πληροφορίες για τη ναυπηγική της ελληνιστικής εποχής, γύρω στο 235 π.Χ., ενισχύοντας την άποψη πως το πλοίο ήταν ελληνικής κατασκευής.
Θραύσματα μαρμάρινων αγαλμάτων και νέα καλλιτεχνικά σύνολα
Η ομάδα ανέσυρε τουλάχιστον 21 μαρμάρινα θραύσματα, μεταξύ των οποίων 18 ανήκουν σε αγάλματα φυσικού μεγέθους. Από αυτά ξεχωρίζει η εντυπωσιακή μαρμάρινη κεφαλή που ταυτοποιήθηκε ως του Ηρακλή, με χαρακτηριστικά που συνδέονται με τον τύπο Farnese. Το συγκεκριμένο κεφάλι πιθανότατα αντιστοιχεί σε ακέφαλο άγαλμα που είχε ανελκυστεί το 1901, δημιουργώντας ένα μοναδικό παράδειγμα συνένωσης αποσπασμένων μελών ενός αρχαίου γλυπτού μετά από πάνω από έναν αιώνα.
Η διατήρηση των γλυπτών ενισχύεται από τη γεωχημική σύσταση του βυθού, μερικά από τα οποία φέρουν ακόμα χρώματα και χάλκινα καρφιά που χρησιμοποιούνταν για την ένδυση ή τη στήριξη.
Ανθρώπινα κατάλοιπα και προοπτικές γενετικής ανάλυσης
Ένα από τα πιο συγκλονιστικά ευρήματα είναι η ανακάλυψη ανθρώπινων δοντιών σε συσσωμάτωμα που περιείχε ίχνη μετάλλου (χαλκού). Οι επιστήμονες αναμένουν να πραγματοποιήσουν DNA ανάλυση, που ενδέχεται να αποκαλύψει το φύλο, την ηλικία και την καταγωγή του ατόμου – ίσως ακόμα και το ρόλο του στο πλοίο. Αυτή η πτυχή θα μπορούσε να αναδείξει κοινωνικές ή επαγγελματικές διαστρωματώσεις ανάμεσα στους επιβάτες.
Ένα δεύτερο ναυάγιο στο βάθος
Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η ανακάλυψη ενός δεύτερου ναυαγίου, περίπου 250 μέτρα νοτιότερα από το αρχικό, στο ίδιο υψόμετρο βάθους. Η ύπαρξή του ανατρέπει την αρχική θεώρηση πως το Ναυάγιο των Αντικυθήρων ήταν ένα μεμονωμένο πλοίο. Πλέον, οι αρχαιολόγοι μελετούν την πιθανότητα να πρόκειται για νηοπομπή πλοίων ή για πλοίο συνοδείας, γεγονός που αλλάζει εντελώς το αφήγημα της τραγωδίας.
Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων δεν είναι απλώς ένα υποθαλάσσιο εύρημα· είναι ένα ζωντανό εργαστήριο Ιστορίας που μας θυμίζει πως η θάλασσα μπορεί να είναι και τάφος και θησαυροφυλάκιο. Με κάθε νέα κατάδυση, με κάθε μαδέρα, άγαλμα ή ανθρώπινο δόντι που ανασύρεται, φωτίζονται νέες όψεις της αρχαιότητας – από την τέχνη και τη ναυπηγική, έως τις κοινωνικές δομές και το εμπόριο.
Η φετινή αποστολή ανέδειξε τη σπουδαιότητα της διεθνούς συνεργασίας, της επιστημονικής ακρίβειας και της διαρκούς αναζήτησης. Καθώς πλησιάζει το τέλος του πενταετούς ερευνητικού προγράμματος, η επιστημονική κοινότητα αναμένει με αγωνία τα τελευταία κομμάτια του παζλ. Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων συνεχίζει να ψιθυρίζει τα μυστικά του, και εμείς δεν έχουμε παρά να συνεχίσουμε να τα ακούμε.
