Μια αθόρυβη αλλά ιδιαίτερα καθοριστική κίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη στους διαδρόμους της ελληνικής πολιτικής σκηνής: ο Υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης προωθεί νομοσχέδιο με το οποίο αναλαμβάνει τον πλήρη έλεγχο του Σώματος Επιθεωρητών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ), το οποίο έως σήμερα τελούσε υπό την ανεξάρτητη εποπτεία της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (ΕΑΔ). Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία αποτυπώνεται στο άρθρο 79 του υπό συζήτηση νομοσχεδίου του Υπουργείου Υγείας, ουσιαστικά διαλύει ένα από τα βασικά θεμέλια του λεγόμενου «επιτελικού κράτους» που θεσμοθετήθηκε το 2019 επί κυβέρνησης Κυριάκου Μητσοτάκη.
Η απόφαση αυτή δεν αφορά απλώς μια τεχνική ή οργανωτική μεταβολή. Αντιθέτως, ανατρέπει τη φιλοσοφία της ανεξαρτησίας των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους από την εκτελεστική εξουσία και επαναφέρει στον στενό κομματικό έλεγχο έναν κρίσιμο βραχίονα εποπτείας στο ευαίσθητο πεδίο της δημόσιας υγείας. Το ερώτημα που τίθεται πλέον με οξύτητα είναι αν πρόκειται για μια αναγκαία λειτουργική προσαρμογή ή για μια μεθοδευμένη επιστροφή στο πελατειακό κράτος και στην αδιαφάνεια του παρελθόντος.
Η φιλοσοφία του επιτελικού κράτους και η Εθνική Αρχή Διαφάνειας
Το «επιτελικό κράτος» καθιερώθηκε το 2019, με βασικό στόχο την ενίσχυση του συντονισμού και την αποκομματικοποίηση των ελεγκτικών και διοικητικών μηχανισμών. Στην πράξη, αυτό μεταφράστηκε στη δημιουργία μιας ισχυρής Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, στην οποία μεταφέρθηκαν όλοι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους, συμπεριλαμβανομένου του ΣΕΥΥΠ.
Η ΕΑΔ είχε ως αποστολή τη διενέργεια ελέγχων σε κρίσιμους τομείς του Δημοσίου, εξασφαλίζοντας την αμεροληψία και την ανεξαρτησία των ερευνών. Με άλλα λόγια, αποσκοπούσε στην αποσύνδεση της εποπτείας από την πολιτική εξουσία, με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Σε αυτήν ακριβώς τη φιλοσοφία έρχεται τώρα να παρέμβει ο κ. Γεωργιάδης, με την πρόταση του άρθρου 79 να αποσπά το ΣΕΥΥΠ από την ΕΑΔ και να το επαναφέρει στην άμεση διοικητική και λειτουργική εποπτεία του Υπουργείου Υγείας.
Τι προβλέπει το άρθρο 79 – Πλήρης έλεγχος από τον Υπουργό
Σύμφωνα με το άρθρο 79 του νομοσχεδίου, το Σώμα Επιθεωρητών Υγείας και Πρόνοιας παύει να υπάγεται στην ΕΑΔ και πλέον θα λειτουργεί υπό τον απόλυτο έλεγχο του Υπουργείου Υγείας. Όλο το προσωπικό που μέχρι σήμερα υπηρετεί στον Τομέα Υγείας της ΕΑΔ, συμπεριλαμβανομένων των επιθεωρητών και διοικητικών υπαλλήλων, μετατάσσεται αυτοδίκαια στο νέο (ή αναβιωμένο) ΣΕΥΥΠ του υπουργείου. Επιπλέον, παύουν αυτομάτως οι ισχύουσες θέσεις ευθύνης και καθιερώνονται νέες, που θα καθορίζονται εφεξής με αποφάσεις του υπουργού.
Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι ο Άδωνις Γεωργιάδης αποκτά τη δυνατότητα να ορίζει και να ελέγχει τους επιθεωρητές που ελέγχουν τα νοσοκομεία, τις κλινικές, τις προμήθειες και τις διοικητικές αποφάσεις στον χώρο της Υγείας. Δεν πρόκειται δηλαδή για μία απλή οργανωτική αλλαγή, αλλά για έναν ευθύ πολιτικό έλεγχο στους ίδιους τους μηχανισμούς εποπτείας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ανεξαρτησία των ελέγχων.
Η αντίδραση στην πρωτοβουλία αυτή υπήρξε έντονη, κυρίως από κόμματα της αντιπολίτευσης αλλά και από υπηρεσιακούς παράγοντες που βλέπουν πίσω από την κίνηση αυτή μια συντονισμένη προσπάθεια επαναπολιτικοποίησης του ελεγκτικού μηχανισμού. Πολλοί σχολιάζουν ότι η απόφαση του υπουργού δεν έγινε σε κενό πολιτικό χρόνου: οι ελεγκτές της ΕΑΔ έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές παρεμβάσεις σε περιπτώσεις κακοδιαχείρισης, καταγγελίες για σπατάλες στα δημόσια νοσοκομεία, ακόμη και σε δομές όπου είχαν διοριστεί κυβερνητικά στελέχη.
Η απορρόφηση του ΣΕΥΥΠ από το Υπουργείο Υγείας δημιουργεί εύλογες υποψίες ότι στόχος δεν είναι η αποτελεσματικότητα, αλλά ο έλεγχος των ερευνών. Με λίγα λόγια, όταν οι ελεγκτές εποπτεύονται από το ίδιο το πολιτικό πρόσωπο που πιθανώς ερευνάται ή φέρει την ευθύνη για τις δομές που ελέγχονται, η ανεξαρτησία τίθεται υπό σοβαρή αμφισβήτηση.
Από την άλλη πλευρά, το Υπουργείο Υγείας υποστηρίζει ότι η αλλαγή γίνεται για λόγους λειτουργικής ενίσχυσης του ΣΕΥΥΠ και για την επιτάχυνση των ελέγχων. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν σε αυτή την εξήγηση ένα επικοινωνιακό προπέτασμα καπνού.
Η μεγάλη εικόνα – ένα βήμα πίσω στη διαφάνεια;
Η Ελλάδα πασχίζει εδώ και δεκαετίες να χτίσει μηχανισμούς διαφάνειας και λογοδοσίας που να μην εξαρτώνται από πολιτικές σκοπιμότητες. Η ΕΑΔ υπήρξε μια τέτοια προσπάθεια, έστω με ατέλειες, καθώς συγκέντρωσε σε ένα σώμα επιθεωρητές και ελεγκτικούς μηχανισμούς που έως τότε λειτουργούσαν σκόρπια και συχνά με πολιτικές παρεμβάσεις.
Η πρωτοβουλία του κ. Γεωργιάδη έρχεται να γυρίσει το ρολόι πίσω. Ενώ στα λόγια η κυβέρνηση συνεχίζει να μιλά για «αξιοκρατία», «μεταρρυθμίσεις» και «αποκομματικοποίηση», στην πράξη παρατηρούμε μια συντεταγμένη επιστροφή σε πρότυπα συγκεντρωτισμού και διοικητικού ελέγχου με κομματικά χαρακτηριστικά.
Η μεταφορά των ελεγκτών Υγείας από την Εθνική Αρχή Διαφάνειας στο Υπουργείο Υγείας δεν είναι μια τεχνοκρατική επιλογή, αλλά μια βαθιά πολιτική πράξη. Μπορεί στο επίπεδο της επικοινωνίας να παρουσιαστεί ως μέτρο εξορθολογισμού, όμως τα ερωτήματα που εγείρει είναι σοβαρά και αφορούν τον πυρήνα της δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους.
Η ανεξαρτησία των ελεγκτικών μηχανισμών είναι προϋπόθεση για τη διαφάνεια και τη δημόσια εμπιστοσύνη. Αντιθέτως, όταν οι ίδιοι οι υπουργοί αναλαμβάνουν να εποπτεύουν τους ελεγκτές τους, τότε αυτό που καταργείται δεν είναι απλώς μια υπηρεσία – είναι η θεσμική εγγύηση της αντικειμενικής εποπτείας. Και αυτό, σε ένα κράτος δικαίου, δεν μπορεί παρά να θεωρείται επικίνδυνο προηγούμενο.
