Το ανώτατο δικαστήριο ακυρώνει τις άδειες παραγωγού – Τι σημαίνει η απόφαση, ποιες νησίδες αφορά και ποιο είναι το ευρύτερο αποτύπωμα για τις ΑΠΕ
Μια απόφαση-ορόσημο για το ενεργειακό μέλλον των μικρών νησίδων του Αιγαίου εξέδωσε το Συμβούλιο της Επικρατείας. Με την απόφαση 1600/2025, το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο έβαλε οριστικό φρένο στο σχέδιο εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε δεκατέσσερις νησίδες των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων, ακυρώνοντας τις βεβαιώσεις παραγωγού που είχε ανανεώσει το 2022 η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Η εξέλιξη αυτή θεωρείται καθοριστική, όχι μόνο γιατί σώζει οικοσυστήματα μεγάλης οικολογικής αξίας, αλλά και γιατί επανακαθορίζει τα όρια της αδειοδότησης για έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στη χώρα.
Η υπόθεση αφορούσε το φιλόδοξο έργο «Κυκλαδικά Μελτέμια», το οποίο προέβλεπε την εγκατάσταση 106 ανεμογεννητριών ύψους σχεδόν 200 μέτρων σε δεκατέσσερις μικρές νησίδες κοντά στην Ανάφη, την Αστυπάλαια, τη Νίσυρο, την Αμοργό και τη Λέρο. Η ΡΑΕ είχε ανανεώσει το 2022 τις σχετικές βεβαιώσεις παραγωγού, παρά το γεγονός ότι ένα χρόνο νωρίτερα το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (μέσω της Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης) είχε απορρίψει τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων λόγω σοβαρών ελλείψεων.
Το ΣτΕ ακύρωσε τις άδειες για τρεις βασικούς λόγους:
- Δεν εφαρμόστηκε το κριτήριο της φέρουσας ικανότητας. Η ΡΑΕ όφειλε να εξετάσει αν οι νησίδες μπορούσαν να «σηκώσουν» το βάρος τέτοιων παρεμβάσεων, κάτι που δεν έγινε.
- Λανθασμένη κατηγοριοποίηση των νησίδων. Ορισμένες, όπως η Κίναρος, τα Λέβιθα και η Σύρνα, είχαν απογραφεί ως κατοικημένες, ωστόσο θεωρήθηκαν ακατοίκητες για να ισχύσουν ευνοϊκότερα κριτήρια χωροθέτησης.
- Υπήρχε ήδη αρνητική περιβαλλοντική γνωμοδότηση. Το ΥΠΕΝ είχε απορρίψει από το 2021 τη ΜΠΕ, υποδεικνύοντας ανεπαρκή τεκμηρίωση για τις επιπτώσεις σε οικοσυστήματα και προστατευόμενα είδη.
Με βάση όλα τα παραπάνω, το Δικαστήριο όχι μόνο ακύρωσε τις ανανεώσεις αδειών, αλλά και ανέπεμψε την υπόθεση στη ΡΑΕ για νέα κρίση με τα σωστά κριτήρια. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι το έργο είναι ανεφάρμοστο, αφού η περιβαλλοντική αδειοδότηση έχει ήδη κλείσει αρνητικά και η πολιτεία δρομολογεί τη θεσμική θωράκιση των νησίδων μέσω του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αιγαίου.
Ποιες νησίδες σώθηκαν
Οι 14 νησίδες που θα φιλοξενούσαν τις ανεμογεννήτριες είναι: Κίναρος, Λέβιθα, Σύρνα, Κουνούπα, Ζαφοράς, Οφιδούσσα, Παχειά (Νισύρου), Κανδελιούσσα, Περγούσσα, Παχειά (Ανάφης), Μακρά (Ανάφης), Λιάδι, Πλακίδα και Μεσονήσι.
Οι συγκεκριμένες νησίδες χαρακτηρίζονται ως «πυρήνες βιοποικιλότητας», αφού φιλοξενούν σπάνια θαλασσοπούλια, ενδημικά είδη και την απειλούμενη μεσογειακή φώκια. Η περιβαλλοντική τους αξία, σε συνδυασμό με το μικρό τους μέγεθος, καθιστούσε την εγκατάσταση ενός τόσο μεγάλου έργου ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη.
Το μέγεθος του έργου που ακυρώθηκε
Το επενδυτικό σχέδιο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα που είχαν ποτέ προταθεί για νησίδες του Αιγαίου. Περιλάμβανε:
- 106 ανεμογεννήτριες με ισχύ 3–6 MW η καθεμία.
- Υποδομές υποστήριξης: πάνω από 70 χιλιόμετρα δρόμων, 14 λιμενικές εγκαταστάσεις, 14 ελικοδρόμια με φωτισμό, καθώς και υποθαλάσσια καλώδια μήκους 673 χιλιομέτρων για τη διασύνδεση με το δίκτυο.
- Εκτιμώμενο κόστος που ξεπερνούσε το 1,2 δισεκατομμύριο ευρώ και χρονοδιάγραμμα πενταετίας.
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις υποστήριζαν ότι το έργο θα κατέστρεφε ανεπανόρθωτα τους φυσικούς πόρους των νησίδων, ενώ η τοπική κοινωνία είχε εκφράσει έντονες αντιρρήσεις ήδη από τη δημόσια διαβούλευση το 2019.
Από την απόρριψη της ΜΠΕ στην ακύρωση των αδειών
Το 2019 κατατέθηκε η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και ξεκίνησε η διαδικασία διαβούλευσης. Οι αντιδράσεις ήταν μαζικές, με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και άλλους φορείς να καταθέτουν εκτενή υπομνήματα.
Το Μάιο του 2021, το ΥΠΕΝ απέρριψε τη μελέτη, κρίνοντας ότι δεν τεκμηρίωνε επαρκώς:
- Τις συνέπειες στα είδη και τους οικοτόπους.
- Τη συσχέτιση με την κατάσταση διατήρησης του οικοσυστήματος.
- Την εκτίμηση για το αν οι επιπτώσεις θα ήταν σημαντικές ή μη.
Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2022 η ΡΑΕ προχώρησε στην ανανέωση της άδειας παραγωγού. Η απόφαση αυτή θεωρήθηκε από πολλούς «παράτυπη», αφού δεν συνεκτίμησε την απορριπτική στάση του ΥΠΕΝ. Η υπόθεση έφτασε τελικά στο ΣτΕ, το οποίο αποφάσισε τώρα την ακύρωση.
Η απόφαση του ΣτΕ έχει πολλαπλές προεκτάσεις:
- Για τις ίδιες τις νησίδες: Αποκλείεται οριστικά η εγκατάσταση ενός βιομηχανικής κλίμακας έργου, με αποτέλεσμα να διαφυλάσσεται ο φυσικός τους χαρακτήρας και η βιοποικιλότητα.
- Για τη ΡΑΕ και τις διαδικασίες αδειοδότησης: Το μήνυμα είναι σαφές – οι Αρχές οφείλουν να εφαρμόζουν αυστηρά τα χωροταξικά και περιβαλλοντικά κριτήρια πριν εκδίδουν ή ανανεώνουν άδειες.
- Για την αγορά ΑΠΕ: Η υπόθεση δεν στρέφεται κατά της αιολικής ενέργειας, αλλά αναδεικνύει την ανάγκη για σωστή χωροθέτηση και ουσιαστική περιβαλλοντική τεκμηρίωση.
- Για το μέλλον των προστατευόμενων περιοχών: Η δημιουργία του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αιγαίου, που βρίσκεται σε φάση οριστικοποίησης, θα ενισχύσει τη νομική προστασία πολλών από τις συγκεκριμένες νησίδες.
Η «Κίνηση για την Προστασία των Νησίδων» και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις μιλούν για «ιστορική νίκη» και τονίζουν ότι η απόφαση δικαιώνει πολυετείς προσπάθειες για τη διατήρηση του φυσικού πλούτου του Αιγαίου.
Από την πλευρά της, η ΡΑΕ στο παρελθόν είχε υποστηρίξει ότι δεν είχε λάβει επίσημη ενημέρωση για την απόρριψη της ΜΠΕ κατά την ανανέωση της άδειας. Η εταιρεία που είχε αναλάβει το έργο δήλωνε το 2022 ότι θα προχωρούσε με βελτιώσεις, όμως μετά την απόφαση του ΣτΕ, τα περιθώρια έχουν μηδενιστεί.
Το ΣτΕ με την απόφασή του έστειλε ένα σαφές μήνυμα: η ενεργειακή μετάβαση και η προώθηση των ΑΠΕ δεν μπορούν να γίνουν εις βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας και της νομιμότητας. Οι μικρές νησίδες του Αιγαίου, πολύτιμοι θύλακες φυσικής κληρονομιάς, παραμένουν αλώβητες από μια παρέμβαση που θα τις αλλοίωνε ανεπιστρεπτί. Την ίδια στιγμή, η απόφαση θέτει νέα θεμέλια για το πώς θα πρέπει να προχωρούν στο εξής τα μεγάλα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα: με πλήρη διαφάνεια, σεβασμό στη νομοθεσία και με προτεραιότητα στην προστασία του περιβάλλοντος.
