Σε μια εποχή όπου η πραγματικότητα αναμετριέται καθημερινά με την τεχνητή ψευδαίσθηση, η πολιτική αντιπαράθεση δεν περιορίζεται πια σε δηλώσεις και τηλεμαχίες. Ο ψηφιακός χώρος, και ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν μετατραπεί σε πεδία όπου η εικόνα έχει μεγαλύτερη ισχύ από τα γεγονότα και η εντύπωση υπερισχύει της αλήθειας. Το πιο πρόσφατο —και ίσως το πιο ανησυχητικό— παράδειγμα αυτής της εξέλιξης ήρθε από τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ανήρτησε στο Truth Social ένα βίντεο δημιουργημένο εξ ολοκλήρου με τεχνητή νοημοσύνη, στο οποίο φαίνεται ο πρώην πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα να συλλαμβάνεται εντός του Λευκού Οίκου. Το υλικό, αν και πλαστό, προκάλεσε διαδικτυακή καταιγίδα, προκαλώντας αντιδράσεις τόσο εντός όσο και εκτός πολιτικού χώρου.
Το βίντεο που πυροδότησε την αναστάτωση
Το εν λόγω βίντεο εμφανίστηκε αρχικά σε έναν λογαριασμό φιλο-Τραμπ στο TikTok, πριν κοινοποιηθεί και από τον ίδιο τον Τραμπ στην προσωπική του πλατφόρμα Truth Social. Το περιεχόμενο περιλαμβάνει γραφικά που απεικονίζουν τον Μπαράκ Ομπάμα με χειροπέδες, να οδηγείται από πράκτορες του FBI, να φορά πορτοκαλί στολή κρατουμένου και να φυλακίζεται. Στη συνέχεια, το σκηνικό αλλάζει, με τον Τραμπ να εμφανίζεται να παρακολουθεί το γεγονός με ικανοποίηση, ενώ στο υπόβαθρο παίζει το τραγούδι “YMCA” των Village People – ένα μουσικό μοτίβο που έχει ταυτιστεί με την εκστρατεία του Τραμπ.
Η πιο ανησυχητική πτυχή της υπόθεσης δεν είναι η ίδια η ύπαρξη ενός τέτοιου βίντεο —καθώς τα deepfakes έχουν πλέον γίνει κοινό φαινόμενο— αλλά το γεγονός ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ το ανάρτησε χωρίς καμία απολύτως διευκρίνιση ότι πρόκειται για ψεύτικο υλικό. Το κοινό, κατά συνέπεια, κλήθηκε να καταναλώσει μια σκηνοθετημένη “σύλληψη” ως πραγματική εικόνα.
Η χρονική συγκυρία δεν είναι τυχαία. Η ανάρτηση του βίντεο έρχεται λίγο μετά τις νέες, ιδιαίτερα επιθετικές δηλώσεις της Τούλσι Γκάμπαρντ. Η Γκάμπαρντ ισχυρίστηκε πως υπάρχουν αποδείξεις για «προδοτική συνωμοσία» της κυβέρνησης Ομπάμα με στόχο να παγιδεύσει τον Τραμπ στη διαβόητη υπόθεση συνεργασίας με τη Ρωσία κατά τις εκλογές του 2016. Αν και τα λεγόμενά της δεν συνοδεύονται από τεκμήρια, αποτέλεσαν αφορμή ώστε πολλοί υποστηρικτές του Τραμπ να αναζωπυρώσουν τις θεωρίες περί «state-sponsored σκευωρίας».
Ο ίδιος ο Τραμπ, σύμφωνα με το The Daily Beast, πραγματοποίησε πάνω από 17 αναρτήσεις σε μια μόνο μέρα σχετικές με την υπόθεση. Το επίμαχο βίντεο φέρεται να αποτελεί κορύφωση αυτής της διαδικτυακής επίθεσης, η οποία επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον Τραμπ ως θύμα και ταυτόχρονα εκδικητή απέναντι σε όσους θεωρεί υπαίτιους για την πολιτική του δίωξη.
Αντιδράσεις και ανησυχίες
Η κυκλοφορία του βίντεο προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις. Οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του Τραμπ όχι μόνο επικρότησαν το βίντεο αλλά και ζητούσαν να «γίνει πραγματικότητα». Σχόλια όπως «Να συλληφθεί τώρα!» και «Το deep state καταρρέει» κυριάρχησαν κάτω από τις αναρτήσεις, ενώ αρκετοί αποκάλεσαν την ενέργεια “προφητική”. Αντίθετα, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και πολιτικά πρόσωπα χαρακτήρισαν την πράξη βαθιά ανεύθυνη και επικίνδυνη για τη δημοκρατία. Ορισμένοι εξέφρασαν φόβους ότι η συνειδητή διασπορά τέτοιων ψεύτικων εικόνων ενισχύει τη ριζοσπαστικοποίηση μερίδας των πολιτών και αποδυναμώνει περαιτέρω την εμπιστοσύνη στη θεσμική νομιμότητα.
Παράλληλα, η ανησυχία για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε πολιτικά πλαίσια αυξάνεται. Οι deepfake τεχνολογίες —παρά το αρχικό τους εντυπωσιακό περιτύλιγμα— μπορούν εύκολα να αποτελέσουν όπλο παραπληροφόρησης. Και όταν αυτό το όπλο βρίσκεται στα χέρια ισχυρών πολιτικών παικτών, οι συνέπειες δεν περιορίζονται σε παραπλανημένα tweets αλλά επεκτείνονται σε πολιτική χειραγώγηση και διαμόρφωση ψευδών αφηγημάτων.
Η υπόθεση δεν είναι ανεξάρτητη από τις νομικές περιπέτειες του ίδιου του Τραμπ. Υπενθυμίζεται πως τον Μάιο καταδικάστηκε για 34 κατηγορίες ποινικών παραβάσεων, ενώ εκκρεμούν κι άλλες υποθέσεις εις βάρος του. Η χρήση deepfake υλικού ίσως αποτελεί προσπάθεια αντιστροφής του πολιτικού αφηγήματος: από κατηγορούμενος, ο Τραμπ επιχειρεί να παρουσιαστεί ως διώκτης των “αληθινών ενόχων”. Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου το 2023 ότι οι πρόεδροι απολαμβάνουν ασυλία για επίσημες ενέργειες προσθέτει περαιτέρω σύγχυση στο κατά πόσο μπορούν να κινηθούν νομικά διαδικασίες για ανάλογες πρακτικές χειραγώγησης μέσω ΑΙ.
Το βίντεο της “σύλληψης Ομπάμα” ίσως να μην ήταν τίποτα παραπάνω από ένα ψηφιακό τέχνασμα, ωστόσο οι επιπτώσεις του είναι εξαιρετικά πραγματικές. Μέσα σε ελάχιστες ώρες κατάφερε να θολώσει τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, να κινητοποιήσει συναισθηματικά ένα κομμάτι του αμερικανικού εκλογικού σώματος και να επαναφέρει στο προσκήνιο τις πιο σκοτεινές όψεις της πολιτικής στρατηγικής. Είτε πρόκειται για απόπειρα προβολής δύναμης, είτε για απόδειξη της δύναμης των εικόνων στην εποχή των αλγορίθμων, το γεγονός παραμένει: βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μέλλον όπου η ερώτηση «είναι αλήθεια αυτό που βλέπω;» γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ.
