Σε μια περίοδο παγκόσμιων ανακατατάξεων και κρίσιμων διπλωματικών ισορροπιών, η διεθνής κοινότητα στρέφει το βλέμμα της προς την Τουρκία, καθώς δημοσιεύτηκε η νέα Έκθεση του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη χώρα, στο πλαίσιο της διαδικασίας Universal Periodic Review (UPR). Η Ελλάδα και η Κύπρος κατέθεσαν συγκεκριμένες συστάσεις που αφορούν το κράτος δικαίου, την προστασία των μειονοτήτων και το σεβασμό της διεθνούς νομιμότητας. Ωστόσο, η Τουρκία απέρριψε χωρίς περιστροφές όλες τις προτάσεις από τις δύο χώρες, επικαλούμενη εθνική κυριαρχία και τη γνωστή της στάση περί μη αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τι σημαίνει αυτό για τη διεθνή διπλωματία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην περιοχή;
Το περιεχόμενο της Έκθεσης του ΟΗΕ
Η Universal Periodic Review (UPR) είναι μια διαδικασία αξιολόγησης που εφαρμόζεται από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, κατά την οποία κάθε κράτος μέλος του ΟΗΕ καλείται περιοδικά να παρουσιάσει την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός της επικράτειάς του και να δεχτεί παρατηρήσεις από άλλες χώρες. Η Τουρκία βρέθηκε και πάλι στο μικροσκόπιο της διεθνούς κοινότητας, με δεκάδες χώρες να προτείνουν μέτρα για την ενίσχυση της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας στη χώρα.
Συγκεκριμένα, η έκθεση του ΟΗΕ εστίασε σε κρίσιμα πεδία όπως:
- Η ελευθερία του Τύπου και της έκφρασης
- Η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης
- Η μεταχείριση των μειονοτήτων και των Κούρδων
- Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός και εκτός των φυλακών
- Η θέση των γυναικών και των παιδιών στην κοινωνία
Η Ελλάδα, σεβόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα ως θεμελιώδη αξία της διεθνούς νομιμότητας, κατέθεσε συστάσεις για την ενίσχυση του κράτους δικαίου στην Τουρκία, ζητώντας:
- Τη βελτίωση της ελευθερίας του Τύπου, με την άρση των περιορισμών σε δημοσιογράφους και ΜΜΕ
- Την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας
- Τη διασφάλιση των θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων, με έμφαση στην ελληνική μειονότητα της Ίμβρου και της Τενέδου
- Τη συμμόρφωση της Τουρκίας με διεθνείς υποχρεώσεις ως υποψήφια προς ένταξη χώρα στην ΕΕ
Αντίστοιχα, η Κυπριακή Δημοκρατία εστίασε στις δικές της πάγιες θέσεις, ζητώντας:
- Την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από τα κατεχόμενα
- Τη σεβαστή μεταχείριση των Μαρωνιτών, Αρμενίων και εγκλωβισμένων Κυπρίων
- Την πλήρη αναγνώριση των δικαιωμάτων των προσφύγων και των οικογενειών τους
- Τη διασφάλιση της πολιτιστικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα εδάφη
Η απάντηση της Τουρκίας
Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν κατηγορηματική: απέρριψε κάθε πρόταση που προήλθε από την Ελλάδα και την Κύπρο.
Ειδικά για την Κύπρο, η Άγκυρα χρησιμοποίησε τη γνωστή διπλωματική γραμμή, δηλώνοντας ότι «δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία ως νόμιμη κρατική οντότητα» και ως εκ τούτου θεωρεί άκυρες οποιεσδήποτε τοποθετήσεις από μέρους της.
Όσον αφορά τις ελληνικές συστάσεις, η Τουρκία τις απέρριψε στο σύνολό τους, αποκαλώντας τις «επεμβατικές» και «αντικειμενικά προκατειλημμένες». Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών υποστήριξε ότι η χώρα του δεν χρειάζεται εξωτερικά μαθήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι ήδη εφαρμόζει τις αρχές του κράτους δικαίου με σεβασμό στην εθνική της ταυτότητα.
Η απόρριψη των συστάσεων από την Τουρκία δεν αποτελεί καινοτομία. Και στις προηγούμενες φάσεις της UPR (2009, 2015, 2020), η χώρα είχε απορρίψει κάθε παρέμβαση που θεωρούσε ότι «προσβάλλει την εθνική της κυριαρχία», ιδίως όταν αυτή προερχόταν από την Κύπρο.
Πρόκειται για ένα πάγιο μοτίβο αποστασιοποίησης από τις διαδικασίες διαφάνειας και εξωτερικού ελέγχου, που απομακρύνει ακόμη περισσότερο την Τουρκία από το ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο προτύπων δικαίου.
Τι σημαίνει η στάση αυτή για το μέλλον;
Η στάση της Τουρκίας δημιουργεί νέα ερωτήματα για τη σχέση της με τους διεθνείς οργανισμούς και τη θέση της στη διεθνή σκηνή:
- Θα μπορέσει να συνεχίσει να διεκδικεί θέση στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτικό διάλογο με αυτό το επίπεδο απορριπτικότητας;
- Ποια θα είναι η απάντηση της διεθνούς κοινότητας απέναντι στην επίμονη άρνηση συμμόρφωσης;
- Μήπως χρειάζεται ένα νέο διπλωματικό πλαίσιο διαλόγου και πίεσης, ώστε να προχωρήσουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις;
Το να απορρίπτει μια χώρα συστάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι μόνο διπλωματική κίνηση – είναι και πολιτική δήλωση για το πώς αντιλαμβάνεται το εσωτερικό της σύστημα δικαίου και τις διεθνείς της υποχρεώσεις. Η Τουρκία, με τη στάση της, στέλνει το μήνυμα ότι προκρίνει την εσωτερική της ερμηνεία για την έννοια της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων, έναντι του διαλόγου και της συναίνεσης. Το ερώτημα, πλέον, είναι αν η διεθνής κοινότητα θα αποδεχτεί τη σιωπή ή θα επιμείνει στη λογοδοσία.
