Τα Θεοφάνια, γνωστά επίσης ως Επιφάνεια, Φώτα ή Εορτή των Φώτων, αποτελούν μια από τις σημαντικότερες γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου, σηματοδοτώντας την τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου, μετά τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Η γιορτή τιμά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάνη από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, καθώς και τη φανέρωση της Αγίας Τριάδας.
Η ιστορία των Θεοφανίων
Η Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη περιγράφεται στις ευαγγελικές περικοπές των Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά. Σύμφωνα με την αφήγηση, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, γιος του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, ο οποίος ζούσε στην έρημο ασκώντας το κήρυγμα της μετάνοιας, βάπτισε τον Ιησού. Τη στιγμή της Βάπτισης, το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε στον Ιησού με τη μορφή περιστεράς και ακούστηκε φωνή από τον ουρανό που έλεγε:
«Οὗτος ἐστίν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα.»
Αυτό το γεγονός αποτελεί την πρώτη και μοναδική εμφάνιση της Αγίας Τριάδας στη Γη, όπου το μυστήριο της Θεότητας αποκαλύπτεται πλήρως.
Η καθιέρωση της Εορτής
Η ακριβής ημερομηνία καθιέρωσης του εορτασμού των Θεοφανίων δεν είναι γνωστή, ωστόσο, φαίνεται ότι η εορτή εμφανίστηκε πολύ νωρίς στην πρώτη Χριστιανική Εκκλησία. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι ήδη από τον 2ο αιώνα, οι γνωστικοί του Βασιλείδη γιόρταζαν τη Βάπτιση του Ιησού. Στον 4ο αιώνα, η εορτή των Θεοφανίων γιορταζόταν με λαμπρότητα στην Ανατολική Εκκλησία, ενώ στη Δύση συνδέθηκε αρχικά με τη Γέννηση του Χριστού. Ο διαχωρισμός των δύο εορτών ολοκληρώθηκε τον 6ο αιώνα, με τα Χριστούγεννα να εορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου και τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου.
Η εορτή περιλαμβάνει δύο βασικές τελετές:
- Μέγας Αγιασμός: Η τελετή πραγματοποιείται μέσα στις εκκλησίες και περιλαμβάνει την ευλογία του νερού, το οποίο κατόπιν μοιράζεται στους πιστούς.
- Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού: Μετά τον Μέγα Αγιασμό, ακολουθεί η τελετή της κατάδυσης του Σταυρού σε ποτάμια, λίμνες, θάλασσες ή ακόμη και σε δεξαμενές νερού. Πιστοί βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό, συμβολίζοντας την ευλογία και την πνευματική κάθαρση.
Τα Θεοφάνια είναι μια γιορτή του φωτός, που συμβολίζει τον φωτισμό της ανθρωπότητας μέσω του Αγίου Βαπτίσματος. Οι πιστοί γιορτάζουν τη φανέρωση του Θεού στον κόσμο, ενώ το νερό, ως στοιχείο καθαρμού και αναγέννησης, κατέχει κεντρικό ρόλο στις τελετές της ημέρας.
Απολυτίκιον της Εορτής
Ἦχος α΄
«Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε,
ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις·
τοῦ γάρ Γεννήτορος ἡ φωνή προσεμαρτύρει σοι,
ἀγαπητόν σε Υἱόν ὀνομάζουσα·
καί τό Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς,
ἐβεβαίου τοῦ λόγου τό ἀσφαλές.
Ὁ ἐπιφανείς Χριστέ ὁ Θεός,
καί τόν κόσμον φωτίσας δόξα σοι.»
Τα Θεοφάνια είναι μια ημέρα χαράς, φωτός και πνευματικής αναγέννησης, που υπενθυμίζει την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό μέσω της πίστης και του Αγίου Βαπτίσματος.
Απολυτίκιο Θεοφανείων – 6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
