Σάλο έχει προκαλέσει καταγγελία για ρατσιστική μεταχείριση στα ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την οποία αλλοδαποί επιβάτες που «φαίνονται παράτυποι» μετακινούνται μόνο με το τελευταίο δρομολόγιο. Την πρακτική επιβεβαίωσε on air ο διευθυντής των ΚΤΕΛ, λέγοντας ότι «τηρείται ο νόμος» και πως υπάρχει «συνεννόηση με την αστυνομία» — ισχυρισμό που η Ελληνική Αστυνομία διέψευσε με επίσημη ανακοίνωση. Το ζήτημα έφτασε στη Βουλή με επίκαιρη ερώτηση που επικαλείται την αντιρατσιστική νομοθεσία (ν. 4443/2016) και τις ευρωπαϊκές Οδηγίες 2000/43/ΕΚ και 2000/78/ΕΚ.
Το χρονικό της υπόθεσης
- Η καταγγελία: Ο βουλευτής της Νέας Αριστεράς Νάσος Ηλιόπουλος δημοσιοποίησε περιστατικό κατά το οποίο στα εκδοτήρια ΚΤΕΛ αρνήθηκαν εισιτήριο σε πολίτη αφρικανικής καταγωγής παρά τις κενές θέσεις. Σε διαμαρτυρίες επιβατών, η απάντηση που φέρεται να δόθηκε ήταν: «Για την ασφάλειά σας οι αλλοδαποί ταξιδεύουν βράδυ».
- Η επιβεβαίωση από ΚΤΕΛ: Την επόμενη ημέρα, ο διευθυντής των ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης Σάκης Γεωργιάδης, μιλώντας στο OPEN (σύμφωνα με ρεπορτάζ), παραδέχτηκε πως οι αλλοδαποί που «υπάρχει υποψία ότι δεν έχουν χαρτιά» μπαίνουν «στο τελευταίο δρομολόγιο», επικαλούμενος νομικές ευθύνες οδηγών και «συνεννόηση με την αστυνομία». Φράσεις του αποδόθηκαν ως «τηρούμε το νόμο» και «ο οδηγός θα πάει φυλακή άμα πάει μετανάστη που δεν έχει έγγραφα».
- Αντίδραση ΕΛ.ΑΣ.: Μετά τον σάλο, το Αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ. εξέδωσε ανακοίνωση ότι ουδέποτε συμμετείχε ή συναίνεσε σε διαδικασίες διακριτικής μεταχείρισης επιβατών, «αδειάζοντας» τον ισχυρισμό περί συνεννόησης.
- Στη Βουλή: Ο Ηλιόπουλος κατέθεσε επίκαιρη ερώτηση προς τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, κάνοντας λόγο για πρακτικές που «παραπέμπουν σε καθεστώτα απαρτχάιντ» και ζητώντας απαντήσεις για τον ρόλο της αστυνομίας και τις νομικές βάσεις της πρακτικής.
Ο διευθυντής συνδέει την πρακτική με «νόμο του 2014 που επικαιροποιήθηκε το 2024», υπονοώντας ότι οι οδηγοί φέρουν ποινική ευθύνη αν μεταφέρουν πρόσωπα χωρίς έγγραφα. Κατ’ ουσίαν αναφέρεται στο άρθρο 30 του Κώδικα Μετανάστευσης (ν. 4251/2014), που τιμωρεί τη διευκόλυνση παράνομης μεταφοράς/διακίνησης υπηκόων τρίτων χωρών, με αυστηρές ποινές σε περιπτώσεις πρόθεσης/κερδοσκοπίας ή οργανωμένης δράσης. Ωστόσο η διάταξη αφορά εγκληματική διευκόλυνση και όχι την απλή έκδοση εισιτηρίου σε επιβάτες των τακτικών δρομολογίων, πόσο μάλλον όταν δεν διενεργείται κανένας έλεγχος νομιμότητας από τον εκδότη ή τον οδηγό.
Σημαντικό: προσωπικό ΚΤΕΛ δεν έχει αρμοδιότητα ελέγχου ταυτοτήτων/νομιμότητας παραμονής — αυτό είναι έργο των αρχών. Η αυθαίρετη «υποψία» ή η εξ όψεως κρίση («φαίνονται παράτυποι») δεν στοιχειοθετεί νομική βάση για αποκλεισμό από δρομολόγια, ούτε απαλλάσσει από ευθύνη για διακρίσεις.
Το νομικό πλαίσιο για τις διακρίσεις
- Ν. 4443/2016: Ενσωματώνει την Οδηγία 2000/43/ΕΚ (ίση μεταχείριση ανεξαρτήτως φυλετικής/εθνοτικής καταγωγής) και την Οδηγία 2000/78/ΕΚ (πλαίσιο ίσης μεταχείρισης). Ορίζει ότι απαγορεύεται κάθε μορφή διάκρισης στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, δημόσιες ή ιδιωτικές, διαθέσιμες στο κοινό (εκτός από τις εξαιρέσεις του νόμου). Η άρνηση έκδοσης εισιτηρίου ή ο διαχωρισμός δρομολογίων με κριτήρια εμφάνισης/καταγωγής συνιστούν κατά τεκμήριο άμεση διάκριση. Προβλέπονται κυρώσεις και αρμόδιος φορέας προώθησης της αρχής είναι ο Συνήγορος του Πολίτη.
- Ευρωπαϊκό δίκαιο: Η Οδηγία 2000/43/ΕΚ εφαρμόζεται και σε πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες. Η νομολογία και τα εγχειρίδια εφαρμογής υπογραμμίζουν ότι η προστασία λειτουργεί ανεξάρτητα από ιθαγένεια και χωρίς να απαιτείται ταυτοποίηση «θύματος» για να διαπιστωθεί διάκριση σε ορισμένες περιπτώσεις.
Με βάση τα παραπάνω, η πρακτική «όλοι οι αλλοδαποί στο τελευταίο δρομολόγιο» επειδή «ίσως δεν έχουν χαρτιά» είναι ασύμβατη με την αντιδιακριτική νομοθεσία. Το επιχείρημα «τηρούμε τον νόμο περί μεταφοράς παράτυπων» δεν στέκει: αν η μεταφορά προσώπου χωρίς έγγραφα ήταν παράνομη στις 13:30, θα ήταν παράνομη και στις 23:30. Η ώρα δεν νομιμοποιεί τη μεταφορά — ούτε νομιμοποιεί τον διαχωρισμό.
Τι απάντησε η Ελληνική Αστυνομία
Η ΕΛ.ΑΣ. διευκρίνισε ότι δεν έχει συμμετάσχει ούτε συναίνεσε σε πρακτικές διακριτικής μεταχείρισης επιβατών. Τοποθέτηση που αντιφάσκει με την τηλεοπτική δήλωση περί «συνεννόησης». Το δημοσίευμα που κατέγραψε αυτήν την αντίδραση κάνει λόγο για «άδειασμα» του διευθυντή των ΚΤΕΛ από την Αστυνομία.
Πολιτικές και θεσμικές εξελίξεις
Η επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή ζητά να διερευνηθεί σε ποιο βαθμό ήταν ενήμερη η ΕΛ.ΑΣ., αν υπήρξε «συνεννόηση» με τη διοίκηση των ΚΤΕΛ, με ποια νομική βάση, καθώς και ποιες πειθαρχικές/διοικητικές ενέργειες θα δρομολογηθούν ώστε να μην επαναληφθούν τέτοιες πρακτικές.
Παράλληλα, σειρά ΜΜΕ κατέγραψαν τόσο την αρχική καταγγελία όσο και την on air επιβεβαίωση του διευθυντή, επισημαίνοντας το παράλογο του επιχειρήματος και τον κίνδυνο θεσμοθέτησης διαχωρισμών.
Νομική αποτίμηση: Πού στέκεται η ευθύνη
- Για τα ΚΤΕΛ: Η άρνηση έκδοσης εισιτηρίου/ομαδική μεταφορά με κριτήριο «εμφάνισης/καταγωγής» συνιστά άμεση διάκριση σε υπηρεσία διαθέσιμη στο κοινό, κατά ν. 4443/2016. Η «υποψία παράτυπης διαμονής» δεν αποτελεί νόμιμο κριτήριο και δεν μπορεί να υποκαταστήσει έλεγχο νομιμότητας από αρμόδιες αρχές.
- Για τους οδηγούς: Το άρθρο 30 ν. 4251/2014 τιμωρεί διευκόλυνση παράνομης μεταφοράς (με πρόθεση/κερδοσκοπία κ.λπ.). Η απλή εκτέλεση τακτικού δρομολογίου χωρίς γνώση/σκοπό δεν εμπίπτει αυτομάτως στη διάταξη. Η υπερ-ερμηνεία της διάταξης για να δικαιολογηθεί διαχωρισμός επιβατών είναι νομικά επισφαλής.
- Για την ΕΛ.ΑΣ.: Αν τυχόν προέκυπτε ανοχή/συνεννόηση (που η ίδια αρνείται), θα δημιουργούνταν ζήτημα συμμόρφωσης με το δίκαιο της ΕΕ και τον ν. 4443/2016. Η διάψευση περιορίζει, αλλά δεν ακυρώνει, την ανάγκη διοικητικού ελέγχου.
Ανοιχτά ερωτήματα
- Υπάρχουν εγγράφως οδηγίες/εγκύκλιοι σε ΚΤΕΛ για τη «νυχτερινή» μετακίνηση αλλοδαπών; Αν ναι, με ποιου φορέα υπογραφή; (ΚΤΕΛ/Αστυνομία/Υπουργείο;)
- Θα υπάρξει πρωτοβουλία του Υπουργείου Μεταφορών για σαφείς οδηγίες προς όλους τους παρόχους (ΚΤΕΛ, υπεραστικά, ιδιωτικά) ότι οι διακρίσεις απαγορεύονται και ότι οι έλεγχοι νομιμότητας είναι μόνο αρμοδιότητα αρχών;
- Πώς θα διασφαλιστεί ότι δεν θα επαναληφθούν ανάλογες πρακτικές σε άλλα εκδοτήρια/σταθμούς; (Επικαιροποίηση κανονισμών, έλεγχοι, επιμορφώσεις προσωπικού.)
Τι σημαίνει πρακτικά για τους επιβάτες
- Κάθε επιβάτης έχει δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες μεταφοράς χωρίς διακρίσεις. Άρνηση πώλησης εισιτηρίου/επιβίβασης για λόγους καταγωγής, χρώματος ή «υπόνοιας» νομιμότητας είναι παράνομη και μπορεί να καταγγελθεί (Συνήγορος του Πολίτη/Σώμα Επιθεώρησης/Αστυνομία — Τμήματα Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας).
- Έλεγχος εγγράφων: Διενεργείται μόνο από αρμόδιες αρχές, όχι από εκδότες εισιτηρίων ή οδηγούς. Η τυχόν εμπλοκή προσωπικού σε «ελέγχους» εκτός αρμοδιότητας εκθέτει την εταιρεία σε νομικές κυρώσεις βάσει αντιδιακριτικού δικαίου.
