Στην ταραγμένη γεωπολιτικά σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, οι ισορροπίες είναι εύθραυστες και οι εξελίξεις πυκνές. Το πρόσφατο μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και της κυβέρνησης της Ανατολικής Λιβύης έρχεται να αναθερμάνει παλιές εντάσεις, δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα σε ένα από τα πιο επίμαχα θαλάσσια «μέτωπα» του κόσμου. Με επίκεντρο τον ενεργειακό πλούτο και φόντο τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες, το μνημόνιο αυτό προκαλεί πονοκέφαλο στην Αθήνα και επανενεργοποιεί τη διπλωματική κινητοποίηση στην Ευρώπη. Τι ακριβώς προβλέπει η συμφωνία; Πού ακουμπά το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας και γιατί η διεθνής κοινότητα βρίσκεται ξανά σε επιφυλακή;
Τι ακριβώς περιλαμβάνει το νέο MoU
Σε συνέχεια της συμφωνίας του 2019 από τον GNA (Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Τρίπολης) με την Τουρκία, η κρατική εταιρεία ενέργειας της Λιβύης (NOC) υπέγραψε στις 25 Ιουνίου νέο Μνημόνιο Συνεργασίας με την τουρκική TPAO. Αντικείμενο είναι η εκτέλεση κοινών σεισμικών ερευνών σε τέσσερις θαλάσσιες ζώνες νοτίως της Κρήτης.
Σύμφωνα με πρώτες διπλωματικές αξιολογήσεις, οι εν λόγω περιοχές ενδέχεται να βρίσκονται κάτω από τη λεγόμενη “μέση γραμμή” Ελλάδας–Λιβύης, δηλαδή εντός της ελληνικής δυνητικής ΑΟΖ, εφόσον αυτή είχε ανακηρυχθεί στην Ελλάδα νόμιμα .
Επικύρωση από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης
Η Βουλή των Αντιπροσώπων που εδρεύει στη Βεγγάζη (ανατολική Λιβύη) προωθεί τις διαδικασίες εσωτερικής επικύρωσης, με πιθανή ομόφωνη έγκριση μέσα στην εβδομάδα. Εφόσον ολοκληρωθεί, η συμφωνία θα θεωρείται νομικά έγκυρη και δεσμευτική σε όλη τη χώρα.
Αντιδράσεις και θέσεις Ελλάδας
Διπλωματική και νομική αντίδραση
Η Ελλάδα, διά της διπλωματίας της, προέβαλε τη θέση ότι η συμφωνία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δηλαδή κυρίως της Ελλάδας και της Κύπρου . Στο προσχέδιο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. (26–27 Ιουνίου), η Λευκωσία και η Αθήνα πέτυχαν την ένταξη σκληρού μηνύματος: «το μνημόνιο δεν έχει νομικές συνέπειες προς τρίτους».
Δηλώσεις από την Αθήνα
Ελληνικές πηγές του ΥΠΕΞ υπογράμμισαν ότι:
«η Ελλάδα θα υπερασπιστεί διεθνές δίκαιο… αλλά αυτό πρέπει να ισχύει για όλους» .
Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε προς την Ε.Ε. και ειδικά προς την Επιτροπή την ανάγκη αναφοράς για την επιδείνωση μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη προς το Αιγαίο .
Η ελληνική κυβέρνηση επίσης ανακοίνωσε ναυτική κινητοποίηση με την αποστολή φρεγατών έξω από τη Λιβύη σε μία προσπάθεια αποτροπής των κυμάτων εκκίνησης μεταναστών .
Αντιδράσεις Λιβύης & Τουρκίας
Ανατολική Λιβύη (Βεγγάζη – Haftar)
Ο Πρωθυπουργός Osama Hammad τόνισε ότι η συμφωνία είναι απολύτως σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο και η Λιβύη “διατηρεί το δικαίωμα σκληρής απάντησης” σε αμφισβήτηση της κυριαρχίας της. Η εκπρόσωπος του τουρκικού ΥΠΕΞ, Oncu Keçeli, επιπλέον χαρακτήρισε τις ελληνικές αξιώσεις ως «μαξιμαλιστικές».
Τουρκία
Η Άγκυρα επανέλαβε ότι το μνημόνιο του 2019 είναι πλήρως νόμιμο και δικαιωμένο από το διεθνές δίκαιο, καταγγέλλοντας την Ελλάδα και την Κύπρο για προσπάθεια επιβολής στην Ε.Ε. των «ακραίων, μη ισορροπημένων ερμηνειών τους».
Γεωπολιτικό & ενεργειακό πλαίσιο
Η Τουρκία εφαρμόζει τη δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan), επιδιώκοντας να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολική Μεσόγειο, ενισχύοντας τις θαλάσσιες αξιώσεις μέσω παράλληλων συμφωνιών σαν κι αυτή με τη Λιβύη.
Ταυτόχρονα, το MoU εντάσσεται σε ευρύτερης κλίμακας στρατιωτική-ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Άγκυρας και Λιβύης, που στοχεύει στην αξιοποίηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου .
Η κίνηση λειτουργεί ως απάντηση στην πρόσφατη ελληνική προσέλκυση ενεργειακών κολοσσών, όπως η Chevron, για τη χορήγηση αδειών στις ελληνικές ΑΟΖ, ειδικά νότια της Κρήτης.
Η ελληνική στρατηγική απάντηση
- Διπλωματική κινητοποίηση: lobby στην Ε.Ε., μέσω Συμβουλίου και τελικών συμπερασμάτων, η Αθήνα επιδιώκει ρητή καταδίκη & μη αναγνώριση του μνημονίου .
- Διπλωματικές συμμαχίες: Ελλάδα και Κύπρος έχουν ενισχύσει τη συνεργασία τους με Αίγυπτό (AΟΖ ελληνική–αιγυπτιακή, ισχυρό γεωπολιτικό δίχτυ), με στόχο τη σύγκλιση απέναντι στην Άγκυρα .
- Ναυτική επιτήρηση: Συνεχιζόμενη παρουσία ελληνικών πολεμικών στα νότια της Κρήτης και έξω από τη Λιβύη ως δικλείδα ασφαλείας.
- Δημιουργία νομικών δεσμεύσεων: υπό την ΕΕ και το διεθνές δίκαιο, Ελλάδα–Κύπρος μπορεί να οδηγήσουν την υπόθεση και στο Διεθνές Δικαστήριο Θάλασσας.
Πιθανές εξελίξεις στο άμεσο μέλλον
| Εξέλιξη | Περιγραφή |
|---|---|
| Επικύρωση από Λιβυκή Βουλή | Ομόφωνη έγκριση εντός της εβδομάδας. |
| Επιχειρήσεις σεισμικών ερευνών | Άμεσες δραστηριότητες της TPAO–NOC στα τέλη Ιουνίου. |
| Ναυτική ένταση | Αυξημένη παρουσία πλοίων και έλεγχοι, πιθανή κλιμάκωση επιτήρησης. |
| ΕΕ – κυρώσεις | Παρακολούθηση πορείας Σ. Κορυφής για πιθανή ενεργοποίηση κυρώσεων και ρητών διακηρύξεων. |
| Νομική διένεξη | Ενδεχόμενη προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. |
| Ανταγωνισμός συμβολαίων | Άλλα κόστη ενεργειακών εταιρειών, ιδιαίτερα της Chevron, ανάλογα με την εξέλιξη ερευνών. |
Το MoU Τουρκίας–Λιβύης του Ιουνίου 2025 σηματοδοτεί μία βαθιά γεωπολιτική αναβάθμιση των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα απαντά με διπλωματική ένταση, στρατιωτική επαγρύπνηση και νομική κάλυψη, αξιοποιώντας Ε.Ε. και συμμαχίες (Αίγυπτος, Κύπρος). Η κατάσταση παραμένει ρευστή και κρίσιμη τις προσεχείς εβδομάδες, καθοριστική για την ενεργειακή και επιχειρησιακή ισχύ της περιοχής.
Το νέο Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο δεν είναι απλώς μια τυπική διμερής συμφωνία· αποτελεί έναν κρίκο σε μια αλυσίδα γεωπολιτικών εξελίξεων που αμφισβητούν κυριαρχικά δικαιώματα, ενεργοποιούν παλιές αντιπαλότητες και επηρεάζουν την ενεργειακή στρατηγική της Μεσογείου. Η Ελλάδα βρίσκεται ξανά μπροστά σε μια πολύπλευρη πρόκληση: να υπερασπιστεί το διεθνές δίκαιο, να διατηρήσει την ψυχραιμία της και να ενισχύσει τις στρατηγικές της συμμαχίες, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην περιοχή. Σε αυτή τη ρευστή συγκυρία, το ζητούμενο δεν είναι μόνο η προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, αλλά και η εδραίωση ενός πλαισίου σταθερότητας, διαφάνειας και νόμιμων συνεργασιών στον υποθαλάσσιο πλούτο της Μεσογείου. Ο «υποθαλάσσιος» αυτός ανταγωνισμός μόλις ξεκίνησε – και η έκβασή του θα κρίνει πολλά.
