Μετά από δύομισι αιώνες αναζητήσεων, επιστημονικών ερευνών και ιστορικών εικασιών, το θρυλικό πλοίο του Τζέιμς Κουκ, το περίφημο HMS Endeavour, επιβεβαιώθηκε επισήμως ότι βρέθηκε στον βυθό του Newport Harbor στο Ρόουντ Άιλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά ναυτικά ευρήματα της σύγχρονης εποχής, καθώς το Endeavour δεν ήταν απλώς ένα ακόμη πλοίο: υπήρξε το σκάφος της πρώτης μεγάλης εξερευνητικής αποστολής του Βρετανού καπετάνιου, που άνοιξε τον δρόμο για την ευρωπαϊκή εξερεύνηση της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας.
Η ταυτοποίηση έγινε από το Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο (ANMM), το οποίο δημοσίευσε επίσημη τελική έκθεση έπειτα από 25 χρόνια ερευνών και διεπιστημονικών μελετών. Σύμφωνα με τα πορίσματα, η ταυτότητα του πλοίου επιβεβαιώθηκε χάρη σε μια σειρά από αρχιτεκτονικά και υλικά χαρακτηριστικά που ταιριάζουν με ακρίβεια στα αρχικά σχέδια του Endeavour: η κατασκευή της πλώρης, η χρήση ευρωπαϊκής λεύκας στο ξύλο, και ιδιαίτερα η σύνδεση «scarf joint» στο κύριο δοκάρι του σκάφους, όλα συμφωνούν απολύτως με το ιστορικό προφίλ του πλοίου που κατασκευάστηκε το 1764 ως “Earl of Pembroke” και μετονομάστηκε σε “Endeavour” το 1768, προκειμένου να ηγηθεί της μεγάλης επιστημονικής αποστολής στον Ειρηνικό.
Ύστερα από την επιστροφή του στην Αγγλία, το Endeavour άλλαξε χρήση και όνομα (ως “Lord Sandwich”) και το 1778 βυθίστηκε από το ίδιο το βρετανικό ναυτικό, μαζί με άλλα τέσσερα πλοία, σε μια στρατηγική κίνηση για να μπλοκάρει την είσοδο του γαλλικού στόλου στο λιμάνι του Newport κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Για πολλά χρόνια η τύχη του πλοίου παρέμενε άγνωστη, ώσπου οι πρώτες σοβαρές ενδείξεις ήρθαν από τις έρευνες του RIMAP (Rhode Island Marine Archaeology Project) τη δεκαετία του 1990.
Ωστόσο, παρόλο που το RIMAP είχε εντοπίσει την περιοχή του ναυαγίου, η οριστική αναγνώριση καθυστέρησε λόγω ελλιπών στοιχείων. Οι αρχικές ανακοινώσεις του ANMM το 2022 είχαν προκαλέσει αντιδράσεις και επιφυλάξεις από τους Αμερικανούς αρχαιολόγους. Το 2025 όμως, και συγκεκριμένα τον Ιούνιο, το Αυστραλιανό μουσείο δημοσίευσε πλήρη τεχνική τεκμηρίωση που περιλαμβάνει διασταυρωμένα ευρήματα από το ναυάγιο με τα αυθεντικά κατασκευαστικά σχέδια του 18ου αιώνα, οδηγώντας σε ομόφωνη αποδοχή της ταυτότητας του πλοίου από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η τοποθεσία του ναυαγίου, κάτω από τα νερά κοντά στο Goat Island του Newport Harbor, σήμερα φιλοξενεί τα διαβρωμένα υπολείμματα του Endeavour, που έχουν υποστεί σημαντική φθορά από θαλάσσιους οργανισμούς και το πέρασμα του χρόνου. Παρ’ όλα αυτά, διακρίνονται ακόμα βασικά τμήματα της κατασκευής, όπως η καρίνα, το κεντρικό κατάστρωμα και τα ξύλινα στηρίγματα, που παραπέμπουν στο εμβληματικό σκαρί.
Πέρα από το ιστορικό βάρος, η ανακάλυψη φέρει και μια συμβολική σημασία. Το Endeavour δεν αντιπροσωπεύει μόνο την εξερεύνηση και την πρόοδο των επιστημών – όπως ήταν η αρχική αποστολή του υπό την αιγίδα της Βασιλικής Εταιρείας – αλλά και την αρχή της αποικιοκρατικής επιρροής της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στον Ειρηνικό. Το πλοίο έχει έναν διπλό ρόλο: από τη μία, αναγνωρίζεται ως όχημα γνώσης και επιστημονικής ανακάλυψης, και από την άλλη, συνδέεται με την καταπίεση των ιθαγενών πληθυσμών και την έναρξη μιας νέας εποχής αποικιοκρατίας στην Αυστραλία.
Σήμερα, οι συζητήσεις εστιάζουν στην ανάγκη διατήρησης του ναυαγίου και στην ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος που θα τιμά τόσο την ιστορική όσο και την πολιτισμική πολυπλοκότητα του πλοίου. Το ANMM προτείνει τη θέσπιση προστατευτικής ζώνης στο ναυάγιο και την ευρύτερη συνεργασία Ηνωμένων Πολιτειών και Αυστραλίας για την ανάδειξή του ως σημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Έτσι, 250 χρόνια μετά το τελευταίο του ταξίδι, το Endeavour φαίνεται να αναδύεται ξανά – όχι για να κατακτήσει νέα εδάφη, αλλά για να φέρει στην επιφάνεια αλήθειες, μνήμες και ιστορίες που πλέκουν το παρελθόν με το παρόν.
