Το bullying αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά ζητήματα που πλήττουν την παιδική και εφηβική ηλικία παγκοσμίως. Στην ουσία, πρόκειται για την εκούσια, επαναλαμβανόμενη και εσκεμμένη επιθετική συμπεριφορά που προκαλεί σωματική ή ψυχολογική βλάβη σε ένα άτομο. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να λάβει πολλές μορφές, από λεκτική βία και κοινωνικό αποκλεισμό, μέχρι φυσική επίθεση ή διαδικτυακή παρενόχληση (cyberbullying). Η κατανόηση των αιτιών του bullying, οι επιπτώσεις του στην ψυχική υγεία των παιδιών, καθώς και οι μέθοδοι πρόληψης και αντιμετώπισής του αποτελούν κρίσιμα ζητήματα που πρέπει να διερευνηθούν.
Η έναρξή του είναι πολυπαραγοντική και εξαρτάται από το περιβάλλον, την κοινωνική δομή και την ατομική ψυχολογία των εμπλεκομένων. Συνήθως παρατηρείται από τη σχολική ηλικία, αν και μπορεί να ξεκινήσει ακόμα και νωρίτερα, στις πρώτες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των παιδιών. Παρατηρείται οτι πολλά παιδιά στοχοποιούνται λόγω της διαφορετικότητάς τους, όπως το φύλο, η εθνικότητα, η θρησκεία, ή οι σωματικές και νοητικές ιδιαιτερότητές τους, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά, να έχουν ανασφάλειες ή δυσκολία στην κατανόηση και διαχείριση των συναισθημάτων τους. Ενίοτε, τα ίδια που ασκούν bullying έχουν υπάρξει θύματα παρόμοιας συμπεριφοράς. Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου η επιθετικότητα είναι συνηθισμένη (είτε σωματική είτε ψυχολογική) είναι πιθανότερο να αναπτύξουν επιθετικές συμπεριφορές προς τους συμμαθητές τους. Παρατηρείται πως όταν υπάρχει έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, υπάρχει και έλλειψη διαχείρισης ικανότητας να επιλύσουν διαφορές με μη επιθετικούς τρόπους, οδηγώντας τα στην άσκηση εκφοβισμού.
Έρευνα για τον εκφοβισμό για τη σχολική χρονιά 2023-2024, διαφαίνεται πως ο σχολικός εκφοβισμός έχει αυξηθεί σε σχέση με τη προηγούμενη σχολική χρονιά και συνδέεται με τη φτώχεια και τις ανισότητες. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε σχολεία πανελλαδικά δείχνοντας ότι:
1 στα 3 παιδιά που δηλώνει ότι ξοδεύει πολλές ώρες σε οθόνες ημερησίως, βιώνει σχολικό εκφοβισμό
1 στα 4 παιδιά (26,6%), σε εθνικό επίπεδο, σε σύνολο Σχολικών Βαθμίδων, δηλώνει ότι αισθάνεται πώς το σχολείο δεν του μαθαίνει να μην εκφοβίζει τους συμμαθητές τους
100% των παιδιών θα προτιμούσε να απευθυνθεί για βοήθεια σε τηλεφωνική γραμμή, επιλέγοντας την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1056 του Οργανισμού
1 στα 2 παιδιά στις Περιφέρειες Θεσσαλίας, Νοτίου Αιγαίου, Ιονίων Νήσων, Ηπείρου και Αττικής δηλώνει ότι έχει δεχθεί εκφοβισμό.
Καταγράφεται με μικρή διαφορά υψηλότερο ποσοστό εκφοβισμού σε κορίτσια συγκριτικά με τα αγόρια. Μια άλλη έρευνα, υπό την εποπτεία του Ευρωπαϊκού Αντι-εκφοβιστικού Δικτύου (European Antibullying Network), που διεξήχθη το 2023, κατέγραψε ότι η ηλικία που τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στον εκφοβισμό είναι από τα 13 έως τα 14 χρόνια, με τα κορίτσια και τα παιδιά από μονογονεϊκές οικογένειες να είναι πιο συχνά στόχοι. Αναλυτικά η έρευνα εδώ: https://hamogelo-my.sharepoint.com/:f:/g/personal/danaekastani_hamogelo_gr/EtMHyIH-HU1Kse9CExrqGKQBuvvC8t0VeHFm-yfk1pT5ew?e=BX2U5E
Το bullying μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Μπορεί να περιλαμβάνει σωματικές επιθέσεις, όπως χτυπήματα ή σπρωξίματα. Αν και είναι η πιο εμφανής μορφή, δεν είναι πάντα η πιο συχνή. Να υπάρχουν προσβολές, απειλές, ή ψεύτικες φήμες που μπορούν να πληγώσουν βαθιά ψυχολογικά. Επίσης ορισμένα παιδιά απομονώνονται από τους συνομηλίκους τους, είτε με άμεσο αποκλεισμό είτε με υπαινιγμούς και περιθωριοποίηση. Ενώ η παρενόχληση μέσω διαδικτύου, με επιθετικά μηνύματα ή ψευδείς φήμες, γίνεται όλο και πιο συχνή με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων.
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι ψυχικές συνέπειες μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοτραυματισμό ή ακόμα και αυτοκτονία.
Οι επιπτώσεις του bullying είναι πολυδιάστατες και μακροπρόθεσμες. Συχνά, τα θύματα εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα στην ψυχική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Επίσης, παρατηρείται χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση ανικανότητας, γεγονός που επηρεάζει τις προσωπικές τους σχέσεις και τις σχολικές τους επιδόσεις. Άγχος και κατάθλιψη, πολλά θύματα αναπτύσσουν αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη, μερικές φορές ακόμα και σε επίπεδα που απαιτούν κλινική παρέμβαση. Κοινωνική απόσυρση, τα παιδιά “θύματα” τείνουν να αποσύρονται κοινωνικά, αποφεύγοντας το σχολείο και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Αυξημένος κίνδυνος αυτοτραυματισμού και αυτοκτονικών σκέψεων, σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι ψυχικές συνέπειες μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοτραυματισμό ή ακόμα και αυτοκτονία.
Ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός, καθώς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με υπευθυνότητα και να αναφέρουν οποιαδήποτε μορφή διαδικτυακής παρενόχλησης.
Η αντιμετώπιση του εκφοβισμού απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση, με τη συμμετοχή τόσο του σχολικού όσο και του οικογενειακού περιβάλλοντος. Η ενημέρωση των παιδιών για το bullying, τις συνέπειές του και τις μεθόδους αντιμετώπισης είναι κρίσιμη. Τα σχολεία πρέπει να ενθαρρύνουν προγράμματα ευαισθητοποίησης και να εκπαιδεύουν τόσο τους μαθητές όσο και το προσωπικό. Πρέπει να υπάρχει ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών για την αναγνώριση και αντιμετώπιση του φαινομένου. Τα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη, είτε από ειδικούς ψυχικής υγείας είτε από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Είναι σημαντικό να ενισχύονται οι θετικές συμπεριφορές και η ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η ενσυναίσθηση, η συνεργασία και η επίλυση συγκρούσεων. Σε πολλές χώρες έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται νομοθετικές ρυθμίσεις για την καταπολέμηση του bullying στα σχολεία και στο διαδίκτυο, οι οποίες πρέπει να γίνονται σεβαστές και να τηρούνται.
Με την αύξηση της χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το cyberbullying έχει αναδειχθεί ως μια σημαντική απειλή για την ψυχική υγεία των παιδιών. Οι πλατφόρμες αυτές μπορούν όμως να λειτουργήσουν και ως εργαλεία καταπολέμησης του bullying, με τη σωστή εκπαίδευση και την ενίσχυση της ψηφιακής ευαισθητοποίησης. Εδώ, ο ρόλος των γονέων και των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός, καθώς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με υπευθυνότητα και να αναφέρουν οποιαδήποτε μορφή διαδικτυακής παρενόχλησης.
Απαιτείται συνεργασία μεταξύ γονέων, εκπαιδευτικών, παιδοψυχολόγων, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας. Οι γονείς πρέπει να παρακολουθούν τις αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών τους, να ακούνε τις ανησυχίες τους και να δείχνουν ενσυναίσθηση. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να δημιουργούν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας μέσα στις σχολικές τάξεις, όπου οι μαθητές θα αισθάνονται ελεύθεροι να εκφράζονται χωρίς φόβο. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στη διάγνωση και υποστήριξη παιδιών που είτε έχουν υποστεί είτε ασκούν με οποιονδήποτε τρόπο εκφοβισμό. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη χρόνια ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών και να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης.
Πολλά σχολεία εφαρμόζουν πλέον προγράμματα πρόληψης του bullying, τα οποία στοχεύουν στην εκπαίδευση των μαθητών σε θέματα συμπεριφοράς, συνεργασίας και ενσυναίσθησης. Τα προγράμματα αυτά έχουν ως στόχο να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών και να τα βοηθήσουν να αναγνωρίσουν και να αντιδράσουν σε συμπεριφορές εκφοβισμού.
Το bullying είναι μια σοβαρή μορφή βίας που επηρεάζει την ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών. Οι επιπτώσεις του μπορούν να είναι μακροχρόνιες και να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα, τόσο ψυχολογικά όσο και κοινωνικά. Η κατανόηση των αιτίων του, η αναγνώριση των επιπτώσεών του και η εφαρμογή προληπτικών μέτρων είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία των παιδιών.
Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου κάθε παιδί αισθάνεται ασφαλές και αποδεκτό είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την καταπολέμησή του. Τα σχολεία, οι γονείς και η κοινωνία πρέπει να συνεργαστούν για να προάγουν την ευαισθητοποίηση και την κατανόηση, ώστε να δημιουργηθεί μια γενιά που θα σέβεται τη διαφορετικότητα και θα ενισχύει τη συνοχή και την αλληλεγγύη. Με τη σωστή ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ψυχολογική υποστήριξη, μπορούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας και να τους εξασφαλίσουμε ένα πιο υγιές και ασφαλές μέλλον.
