Η 1η Μαΐου δεν είναι απλώς μία ημερομηνία στο ημερολόγιο ή μια αργία στο μέσο της άνοιξης. Είναι ένα παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης, αγώνα και θυσίας. Είναι η ημέρα που θυμίζει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ότι τίποτα δεν χαρίστηκε ποτέ στους εργαζόμενους — ούτε το οκτάωρο, ούτε η άδεια, ούτε η σύνταξη, ούτε καν το δικαίωμα να ζουν και να εργάζονται με αξιοπρέπεια.
Η Εργατική Πρωτομαγιά είναι βαμμένη με το αίμα χιλιάδων αγωνιστών, που διεκδίκησαν στοιχειώδεις συνθήκες επιβίωσης σε μια εποχή που η εργασία αντιμετωπιζόταν ως αναλώσιμο εργαλείο παραγωγής. Η απαρχή της, το ματωμένο Σικάγο του 1886, έδωσε το έναυσμα για την παγκόσμια ενοποίηση των εργατικών αγώνων και την εδραίωση του δικαιώματος στην ελπίδα.
Δεν είναι ημέρα εορτασμού, αλλά ημέρα συλλογικής μνήμης και υπενθύμισης: Ότι οι κοινωνίες δεν προχωρούν χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη, χωρίς ίσα δικαιώματα, χωρίς την εργασία να προστατεύεται και να στηρίζεται. Και δεν είναι καθόλου μακρινά όλα αυτά. Ακόμη και σήμερα, στον 21ο αιώνα, οι μορφές εκμετάλλευσης εξελίσσονται — πιο σιωπηλά, πιο ψηφιακά, πιο διαβρωτικά. Η σύγχρονη πραγματικότητα απαιτεί νέα εργαλεία αγώνα και ενότητα, καθώς τα δικαιώματα που κάποτε κατακτήθηκαν με αίμα, μπορούν εύκολα να αφαιρεθούν με μια υπογραφή ή έναν νόμο.
Η Πρωτομαγιά, λοιπόν, δεν ανήκει στο παρελθόν. Ανήκει σε κάθε άνθρωπο που εργάζεται, δημιουργεί, μοχθεί, και ονειρεύεται έναν κόσμο όπου η εργασία θα είναι μέσο ζωής και όχι επιβίωσης. Είναι υπόθεση όλων μας.
Η γέννηση του εργατικού κινήματος: οι ρίζες της Πρωτομαγιάς
Η γιορτή της Πρωτομαγιάς ως εργατική ημέρα γεννήθηκε μέσα σε ένα σκληρό και αδυσώπητο περιβάλλον εκμετάλλευσης. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με τη Βιομηχανική Επανάσταση να επεκτείνεται ραγδαία, οι εργάτες, άνδρες, γυναίκες αλλά και παιδιά, εργάζονταν έως και 16 ώρες την ημέρα, κάτω από επικίνδυνες και απάνθρωπες συνθήκες.
Η ανάγκη για καθορισμό 8ωρης εργασίας αποτέλεσε βασική διεκδίκηση του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Το σύνθημα «Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνος» έγινε παγκόσμιο αίτημα. Παρότι οι ιδέες της εργατικής απελευθέρωσης κυκλοφορούσαν από τα μέσα του 19ου αιώνα, ήταν το Σικάγο που έγινε το επίκεντρο της παγκόσμιας εργατικής πάλης.
Σικάγο, 1886: Η αιματηρή απαρχή
Η 1η Μαΐου 1886, στο Σικάγο των ΗΠΑ, θεωρείται η απαρχή της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Εκείνη την ημέρα, 400.000 εργάτες σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ απήργησαν απαιτώντας τη θεσμοθέτηση του 8ώρου. Στο Σικάγο, όπου το εργατικό κίνημα ήταν ισχυρό, διοργανώθηκε μεγάλη συγκέντρωση.
Η απεργία κράτησε μέρες και στις 4 Μαΐου, στην πλατεία Χέιμαρκετ, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση συμπαράστασης για απεργούς που είχαν δεχθεί επίθεση από την αστυνομία. Καθώς η διαδήλωση διαλυόταν ειρηνικά, εκρηκτικός μηχανισμός εξερράγη κοντά στους αστυνομικούς, σκοτώνοντας έναν και τραυματίζοντας αρκετούς. Η αστυνομία απάντησε πυροβολώντας στο πλήθος, με αρκετούς νεκρούς και δεκάδες τραυματίες.
Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις αναρχικών και συνδικαλιστών. Οκτώ άντρες καταδικάστηκαν – κάποιοι σε θάνατο, άλλοι σε ισόβια – με ανεπαρκή στοιχεία. Οι “Μάρτυρες του Σικάγο”, όπως έμειναν στην ιστορία, αποτέλεσαν παγκόσμιο σύμβολο της εργατικής καταπίεσης αλλά και του αγώνα για δικαιοσύνη.
Η καθιέρωση της Πρωτομαγιάς ως διεθνής ημέρα αγώνα
Η κατακραυγή για τη σφαγή στο Σικάγο και οι εκτελέσεις των αγωνιστών προκάλεσαν παγκόσμια κινητοποίηση. Το 1889, στο ιδρυτικό συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς, που συγκέντρωσε σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα από όλο τον κόσμο στο Παρίσι, αποφασίστηκε η 1η Μαΐου να καθιερωθεί ως ημέρα διεθνούς απεργίας και τιμής στους εργάτες του Σικάγο.
Η απόφαση αυτή πυροδότησε σειρά κινητοποιήσεων ανά τον κόσμο, με χιλιάδες διαδηλωτές να συγκεντρώνονται κάθε 1η Μαΐου, διεκδικώντας δικαιώματα, καλύτερες συνθήκες και κοινωνική δικαιοσύνη. Από τότε, η Πρωτομαγιά δεν είναι εορτασμός, αλλά σύμβολο πάλης και αντίστασης.
Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα: Από τον Πειραιά του 1893 στο Πολυτεχνείο του σήμερα
Στην Ελλάδα, η πρώτη επίσημη εργατική Πρωτομαγιά πραγματοποιήθηκε το 1893, στο Παναθηναϊκό Στάδιο με πρωτοβουλία του σοσιαλιστή Σταύρου Καλλέργη και του Σοσιαλιστικού Συλλόγου Αθηνών. Περίπου 2.000 άτομα συγκεντρώθηκαν ζητώντας οκτάωρο, αργίες και σύνταξη για τους απόμαχους της εργασίας. Ο Καλλέργης συνελήφθη και φυλακίστηκε, αλλά η ιδέα είχε ήδη ριζώσει.
Η επόμενη σημαντική Πρωτομαγιά καταγράφεται το 1936 στη Θεσσαλονίκη, όταν η απεργία των καπνεργατών βάφτηκε στο αίμα. Η αστυνομία άνοιξε πυρ, σκοτώνοντας 12 διαδηλωτές και τραυματίζοντας δεκάδες. Η εμβληματική φωτογραφία της μάνας που θρηνεί τον νεκρό γιο της έγινε σύμβολο του αγώνα των εργατών.
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά (1936-1941) και της Χούντας (1967-1974), η Πρωτομαγιά απαγορευόταν ως πολιτική πράξη, αλλά οι εργαζόμενοι εύρισκαν τρόπους να την τιμούν – άλλοτε υπόγεια, άλλοτε με κόστος ελευθερίας.
Μετά τη μεταπολίτευση, καθιερώνεται ως επίσημη αργία, ενώ κατά διαστήματα συνοδεύεται από δυναμικές κινητοποιήσεις, πορείες και απεργιακές δράσεις. Το Πολυτεχνείο και οι συνδικαλιστικές ενώσεις όπως το Εργατικό Κέντρο, η ΓΣΕΕ και το ΠΑΜΕ, κρατούν ενεργή τη μνήμη και το περιεχόμενο της ημέρας.
Πρωτομαγιά στον κόσμο: παγκόσμιο σύμβολο αγώνα
Η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου, με λίγες εξαιρέσεις – κυρίως τις ΗΠΑ και τον Καναδά, που έχουν θεσπίσει την Labor Day τον Σεπτέμβριο. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική, η Πρωτομαγιά είναι εθνική αργία και μέρα απεργιών και πορειών.
Στις σκανδιναβικές χώρες, η Πρωτομαγιά είναι μια μέρα πολιτικής και κοινωνικής συμμετοχής, με εκδηλώσεις στους δρόμους, ομιλίες και συναυλίες. Στη Γαλλία, οι κινητοποιήσεις είναι σχεδόν πάντα έντονες, ενώ στην Κούβα, η παρέλαση στην Πλατεία της Επανάστασης με εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους αποτελεί θεσμό.
Το σήμερα: είναι ακόμη η Πρωτομαγιά επίκαιρη;
Πολλοί αναρωτιούνται αν η Πρωτομαγιά έχει πια ουσιαστικό περιεχόμενο ή έχει μετατραπεί σε απλώς μια αργία. Ωστόσο, τα σύγχρονα προβλήματα της εργασίας αποδεικνύουν το αντίθετο.
Η επισφαλής εργασία, οι ελαστικές σχέσεις, η τηλεργασία χωρίς ωράριο, η έλλειψη συνδικάτων, οι χαμηλοί μισθοί, η εργασιακή εκμετάλλευση μεταναστών, οι γυναικείες ανισότητες, ακόμα και τα ζητήματα εργασιακής ψυχικής υγείας, συνθέτουν ένα νέο χάρτη διεκδικήσεων.
Η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχουν δημιουργήσει νέες μορφές απασχόλησης και παράλληλα νέα προβλήματα: η εργασία χωρίς νομική κατοχύρωση σε πλατφόρμες τύπου gig economy (όπως Uber, Wolt κ.λπ.), η διάβρωση του 8ώρου και η εργασιακή απομόνωση φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του εργατικού κινήματος.
Η Πρωτομαγιά, επομένως, δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος, αλλά μια επίκαιρη υπενθύμιση ότι οι εργατικές κατακτήσεις δεν είναι αυτονόητες. Ότι τα δικαιώματα κερδίζονται και μπορούν και να χαθούν.
Το κόκκινο γαρύφαλλο, σύμβολο του αίματος των εργατών, φοριέται από πολλούς κάθε Πρωτομαγιά. Το κόκκινο χρώμα συνοδεύει τα πανό και τις σημαίες των εργατικών συνδικάτων. Οι πορείες στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις, συγκεντρώνουν οργανώσεις της Αριστεράς, φοιτητικά σχήματα και εργαζόμενους, που ανανεώνουν τα αιτήματα για αξιοπρεπή εργασία.
Στη λαϊκή παράδοση, η 1η Μαΐου είναι επίσης γιορτή της Άνοιξης, με το μαγιάτικο στεφάνι να συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης. Αυτός ο διπλός συμβολισμός – από τη μια η γιορτή της φύσης, από την άλλη ο αγώνας της εργατικής τάξης – καθιστά την ημέρα ξεχωριστή.
Μια ημέρα που δεν ξεχνιέται
Η Εργατική Πρωτομαγιά είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ακόμη ημερολογιακή επέτειο. Είναι η φωνή των αδικημένων, το σήμα κινδύνου ενάντια στην επιστροφή σε εργασιακές συνθήκες μεσαίωνα, αλλά και η γιορτή της αξιοπρέπειας της εργασίας.
Όσο υπάρχουν εργασιακές ανισότητες, καταπάτηση δικαιωμάτων, και άνθρωποι που δουλεύουν χωρίς να ζουν, η 1η Μαΐου θα παραμένει φάρος μνήμης και αγώνα.
Είναι καθήκον κάθε κοινωνίας να διατηρεί ζωντανή αυτή την ιστορική κληρονομιά και να την μεταδίδει στις νέες γενιές, όχι ως τυπική τελετή, αλλά ως πηγή έμπνευσης και κίνητρο για έναν καλύτερο κόσμο.
