Το θέμα των Ελλήνων μεταναστών είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει την ελληνική κοινωνία για πολλές δεκαετίες. Η μεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας άρχισε να παίρνει μορφή στα τέλη του 19ου αιώνα, με κύριους προορισμούς τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νότια Αφρική. Η εποχή αυτή χαρακτηρίστηκε από την έξοδο φτωχών αγροτικών πληθυσμών που αναζητούσαν καλύτερη τύχη, κυρίως λόγω της οικονομικής κατάστασης που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και την άφιξη προσφύγων από τη Μικρά Ασία το 1922. Οι Έλληνες μετανάστες σε αυτές τις χώρες δούλευαν σε εργοστάσια, ορυχεία, σιδηρόδρομους και σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Παρά τις δυσκολίες, η ελληνική κοινότητα άρχισε σταδιακά να οργανώνεται και να ενισχύει την ταυτότητά της, διατηρώντας τα έθιμα, τη γλώσσα και την κουλτούρα της. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι Έλληνες μετανάστες συμμετείχαν ενεργά στην οικονομική ανάπτυξη, ενώ αρκετοί από αυτούς κατάφεραν να ανέλθουν κοινωνικά και οικονομικά.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα νέο κύμα μετανάστευσης ξεκίνησε από την Ελλάδα, λόγω της οικονομικής ανέχειας που ακολούθησε τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950 και του 1960, χιλιάδες Έλληνες εγκατέλειψαν τη χώρα για να εργαστούν σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστραλία και ο Καναδάς, όπου υπήρχε μεγάλη ζήτηση για εργατικά χέρια. Η “Gastarbeiter” (φιλοξενούμενοι εργάτες) ήταν ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τους Έλληνες που μετανάστευσαν στη Γερμανία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αυτή η εποχή χαρακτηρίστηκε από μαζική μετανάστευση, που οδήγησε στη δημιουργία ισχυρών ελληνικών κοινοτήτων στο εξωτερικό. Τα μεταναστευτικά αυτά κύματα βοήθησαν στην ανάπτυξη των ελληνικών παροικιών σε πόλεις όπως το Σίδνεϊ, το Τορόντο και το Μόναχο, όπου οι Έλληνες απέκτησαν επιχειρήσεις και ανέπτυξαν δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες.
Η επόμενη μεγάλη μετανάστευση ξεκίνησε μετά την οικονομική κρίση του 2009. Με τα ποσοστά ανεργίας να φτάνουν σε πρωτοφανή επίπεδα, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, πολλοί Έλληνες έφυγαν ξανά για το εξωτερικό. Οι κύριοι προορισμοί ήταν οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αυστραλία. Αυτό το νέο κύμα μετανάστευσης, το γνωστό ως φαινόμενο brain drain, είχε διαφορετικά χαρακτηριστικά από τα προηγούμενα. Η περίπτωση των Ελλήνων μεταναστών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και χαρακτηριστική για την Ευρώπη, λόγω της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης που έπληξε τη χώρα και μετά. Χιλιάδες Έλληνες, ειδικά νέοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, επέλεξαν να φύγουν στο εξωτερικό αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες εργασίας, οικονομική ασφάλεια και συνθήκες διαβίωσης. Οι σημαντηκότερες αιτίες αυτής της μετανάστευσης ήταν η οικονομική κρίση,που είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και η ύφεση που ακολούθησε συνοδεύτηκε από υψηλή ανεργία, ειδικά στους νέους, με τα ποσοστά ανεργίας να ξεπερνούν το 50% στις ηλικίες 18-30. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί απόφοιτοι πανεπιστημίων, αλλά και επαγγελματίες με πολυετή εμπειρία, να βρεθούν χωρίς προοπτικές στη χώρα τους. Επίσης, δεν υπήρχαν ευκαιρίες εργασίας για ειδικότητες υψηλής κατάρτισης και εξειδίκευσης, όπως για παράδειγμα στους τομείς της τεχνολογίας, της επιστήμης, της ιατρικής και της έρευνας. Ακόμα και οι θέσεις που υπήρχαν συχνά συνδέονταν με υποαπασχόληση, δηλαδή θέσεις που δεν ανταποκρίνονταν στις δεξιότητες των εργαζομένων. Η Ελλάδα, συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρέχει χαμηλότερους μισθούς σε εξειδικευμένα επαγγέλματα. Ένας επιστήμονας ή ένας μηχανικός στη Γερμανία ή στο Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να κερδίσει πολλαπλάσιους μισθούς απ’ ό,τι στην Ελλάδα. Αυτό έκανε πολλούς νέους να στραφούν προς το εξωτερικό για να βελτιώσουν τις οικονομικές προοπτικές τους. Η λιτότητα που επιβλήθηκε, στο πλαίσιο των μνημονίων, περιόρισε ακόμα περισσότερο τις επενδύσεις σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία και η έρευνα. Και ενώ το ελληνικό πανεπιστημιακό σύστημα παράγει υψηλού επιπέδου απόφοιτους, δεν έχει τους πόρους να τους κρατήσει στη χώρα, είτε μέσω ερευνητικών θέσεων είτε μέσω καινοτόμων έργων.
Σαν συνέπειες των παραπάνω είναι η Ελλάδα να επενδύει μεν στην εκπαίδευση και την κατάρτιση νέων επαγγελματιών, αλλά συχνά δεν μπορεί να απολαύσει τα οφέλη της επένδυσης αυτής, αφού πολλοί επιλέγουν να φύγουν στο εξωτερικό. Η απώλεια αυτή στερεί τη χώρα από εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό που θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη της οικονομίας. Οι πιο καινοτόμες και ταλαντούχες ομάδες, ειδικά στους τομείς της τεχνολογίας και της επιστήμης, είναι αυτές που επηρεάζονται περισσότερο από το brain drain. Αυτό έχει αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων, την τεχνολογική πρόοδο και τη συνολική παραγωγικότητα της χώρας. Το φαινόμενο αυτό επιδεινώνει το ήδη υπάρχον δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Με τη μετανάστευση κυρίως νέων, η Ελλάδα χάνει μέρος του νεανικού της πληθυσμού, γεγονός που μειώνει τη γονιμότητα και αυξάνει τη δημογραφική γήρανση. Η συνεισφορά των νέων επαγγελματιών στην οικονομία χάνεται, όχι μόνο μέσω της φορολόγησής τους, αλλά και μέσω της κατανάλωσης και της συνολικής οικονομικής δραστηριότητάς τους. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο: η οικονομική κατάσταση επιδεινώνεται, και περισσότεροι νέοι επιλέγουν να φύγουν.
Σύμφωνα με μελέτες, πάνω από 500.000 Έλληνες έχουν φύγει από τη χώρα από το 2010 και μετά. Η συντριπτική πλειονότητα από αυτούς είναι άτομα με πανεπιστημιακή εκπαίδευση και εξειδίκευση, πολλοί από τους οποίους απασχολούνται σε ανεπτυγμένες χώρες. Αξιοσημείωτο είναι ότι μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων που έφυγαν στο εξωτερικό διακρίνονται στις χώρες που εργάζονται, καταλαμβάνοντας σημαντικές θέσεις στους τομείς της έρευνας, της ιατρικής και της επιχειρηματικότητας. Παρά την επιτυχία τους στο εξωτερικό, οι περισσότεροι εξ αυτών δηλώνουν ότι θα ήθελαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα, εάν βελτιώνονταν οι συνθήκες.
Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το brain drain στην Ελλάδα
Είναι απαραίτητο να γίνουν βελτιώσεις στους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας για να παραμείνουν οι νέοι στη χώρα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων για επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν νέους, αλλά και μέσω επιδοτήσεων για θέσεις υψηλής εξειδίκευσης. Πρέπει να υπάρξει στήριξη της έρευνας και των τεχνολογικών νεοφυών επιχειρήσεων (startups), αυτό μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τους νέους επιστήμονες και επιχειρηματίες. Προγράμματα χρηματοδότησης για νέες επιχειρήσεις και η ενίσχυση των πανεπιστημίων με πόρους για την έρευνα είναι κρίσιμα βήματα. Ορισμένες χώρες έχουν εφαρμόσει προγράμματα που προσφέρουν κίνητρα για την επιστροφή των ταλέντων από το εξωτερικό. Η Ελλάδα μπορεί να υιοθετήσει τέτοια προγράμματα, προσφέροντας φορολογικές ελαφρύνσεις, χρηματοδοτικά κίνητρα και υποστήριξη στην επαγγελματική αποκατάσταση των επιστημόνων και επαγγελματιών που επιθυμούν να επιστρέψουν. Η συνεργασία μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα είναι κρίσιμη για τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και την προώθηση της καινοτομίας. Μέσω της δημιουργίας προγραμμάτων πρακτικής άσκησης και της ενσωμάτωσης των νέων στις ελληνικές επιχειρήσεις, μπορούν να ανοίξουν νέοι ορίζοντες για το εργατικό δυναμικό.
η Ελλάδα αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις, με τη μετανάστευση να παραμένει ζήτημα κεντρικής σημασίας.
(Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Υπολογιζόμενος πληθυσμός. Ημερομηνία δημοσίευσης: 29.12.2023)
Η μεταναστευτική πορεία των Ελλήνων είναι γεμάτη από προκλήσεις και επιτυχίες. Από όταν ξεκίνησαν τα πρώτα μεγάλα κύματα μετανάστευσης, μέχρι το σύγχρονο φαινόμενο του brain drain, οι Έλληνες συνέχισαν να αναζητούν καλύτερες προοπτικές σε άλλες χώρες. Στις νέες πατρίδες τους, κατάφεραν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα, τη γλώσσα και τις παραδόσεις τους, ενώ παράλληλα συνέβαλαν ουσιαστικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των χωρών που τους υποδέχτηκαν. Σήμερα, η Ελλάδα αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις, με τη μετανάστευση να παραμένει ζήτημα κεντρικής σημασίας. Η προσφορά των Ελλήνων μεταναστών στις χώρες υποδοχής και το ενδεχόμενο της επιστροφής τους εξακολουθούν να αποτελούν ζητήματα που απασχολούν την ελληνική κοινωνία.
