Η “μάστιγα” της εποχής μας αποτελεί ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό και ευαίσθητο κοινωνικό φαινόμενο που έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική υγεία των θυμάτων. Μπορεί να λάβει πολλές μορφές, όπως ανεπιθύμητη σωματική επαφή, λεκτική κακοποίηση, επιθετική συμπεριφορά και άλλες πράξεις που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα. Το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων έχει παγκόσμια διάσταση, καθώς πλήττει παιδιά όλων των κοινωνικών στρωμάτων και πολιτισμών, ενώ ταυτόχρονα οι περιπτώσεις συχνά παραμένουν αδήλωτες ή υποεκτιμημένες λόγω φόβου, ντροπής και κοινωνικών προκαταλήψεων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων ορίζεται ως «η συμμετοχή ενός παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα την οποία το παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως, να συμφωνήσει ελεύθερα ή για την οποία δεν είναι νομικά ή αναπτυξιακά έτοιμο». Οι δράστες συχνά εκμεταλλεύονται τη συναισθηματική και κοινωνική ευαλωτότητα των παιδιών.
Πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία για τη σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκων αποκαλύπτουν ανησυχητικές τάσεις, ιδιαίτερα στον ψηφιακό κόσμο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα περιστατικά online παρενόχλησης έχουν αυξηθεί δραματικά. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης Ανηλίκων, οι αναφορές για υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών αυξήθηκαν από 23.000 το 2010 σε πάνω από 1,5 εκατομμύρια το 2022, συμπεριλαμβάνοντας πάνω από 5 εκατομμύρια εικόνες και βίντεο (Migration and Home Affairs) (Migration and Home Affairs.) Στην Ελλάδα, η κατάσταση παραμένει σοβαρή, με τις αναφορές να αυξάνονται. Το 2022 καταγράφηκαν 385 αναφορές για σεξουαλική παρενόχληση παιδιών, ενώ πολλά περιστατικά δεν αναφέρονται λόγω του φόβου και της κοινωνικής ντροπής που βιώνουν τα θύματα (UNICEF). Το 2023, η UNICEF υποστηρίζει την ενίσχυση των μηχανισμών προστασίας των παιδιών, δίνοντας έμφαση στις ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά προσφύγων και μεταναστών (UNICEF.) Επιπλέον, η Europol αναφέρει ότι η διαδικτυακή κακοποίηση των παιδιών και το φαινόμενο του grooming αποτελούν αυξανόμενα προβλήματα, με εκατοντάδες υπόπτους να έχουν συλληφθεί σε ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια (Europol.)
Κατά τη διάρκεια του 2023, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετώπισε η Γραμμή βοηθείας Help-line.gr ήταν η διαχείριση περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης ανηλίκων. Τους τελευταίους μήνες, πολλοί γονείς απευθύνθηκαν στη Γραμμή ζητώντας συμβουλές για την αντιμετώπιση περιστατικών όπου τα παιδιά, επηρεασμένα από διαδικτυακές συνομιλίες με influencers, αναζητούν τρόπους να κερδίσουν εύκολα χρήματα μέσω του διαδικτύου, ακολουθώντας τις αμφιλεγόμενες πρακτικές των διαδικτυακών “μέντορών” τους.
Αυτά τα δεδομένα καταδεικνύουν την ανάγκη για εντατικοποίηση των προσπαθειών πρόληψης και καταπολέμησης της σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων, ιδιαίτερα στον ψηφιακό κόσμο.
Οι επιπτώσεις είναι σοβαρές και μακροχρόνιες στην ψυχική υγεία των θυμάτων . Τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά συχνά αντιμετωπίζουν συμπτώματα κατάθλιψης και διαταραχές άγχους, όπως κρίσεις πανικού, φοβίες και διαταραχές ύπνου. Πολλά από αυτά τα θύματα αναπτύσσουν τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που προκαλείται από την τραυματική εμπειρία της κακοποίησης. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα θύματα στρέφονται σε αυτοτραυματισμό, υιοθετούν επικίνδυνη συμπεριφορά ή κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας. Επίσης υπάρχει δυσκολία να αναπτύξουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, φοβούνται να εμπιστευτούν τους άλλους και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ψυχικές διαταραχές και στην ενήλικη ζωή, όπως κατάθλιψη, διαταραχές διατροφής και εξαρτήσεις.
Με την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, η σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκων έχει λάβει και νέες διαστάσεις. Πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram και το TikTok συχνά χρησιμοποιούνται από δράστες για να προσεγγίσουν παιδιά και να εμπλακούν σε ακατάλληλες συζητήσεις ή να αποσπάσουν σεξουαλικές φωτογραφίες και βίντεο. Το φαινόμενο του “grooming”, δηλαδή η στρατηγική προσέγγιση παιδιών μέσω του διαδικτύου για σεξουαλικούς σκοπούς, αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα.
Έρευνα του Ινστιτούτου Διαδικτυακής Ασφάλειας του 2021 αναφέρει ότι περίπου το 20% των παιδιών ηλικίας 10-17 ετών έχουν δεχθεί κάποια μορφή διαδικτυακής σεξουαλικής παρενόχλησης. Ταυτόχρονα, οργανώσεις όπως η Interpol και η Europol προειδοποιούν για την έξαρση της παιδικής πορνογραφίας μέσω διαδικτύου, με το 2020 να καταγράφεται ως η χρονιά με τις περισσότερες αναφορές για τέτοιου είδους περιπτώσεις.
Η προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική παρενόχληση είναι ευθύνη της κοινωνίας, των γονέων και του κράτους. Στην Ελλάδα, η νομοθεσία για την παιδική προστασία έχει γίνει πιο αυστηρή τα τελευταία χρόνια. Ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει αυστηρές ποινές για τους δράστες σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, ενώ παράλληλα έχουν θεσπιστεί νόμοι που αφορούν την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο. Επίσης, η ίδρυση ειδικών δομών στήριξης των θυμάτων, όπως η γραμμή SOS 1056 και τα συμβουλευτικά κέντρα για παιδιά, παρέχουν ψυχολογική και νομική υποστήριξη στα θύματα και τις οικογένειές τους. Σημαντικός είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε σχολεία, τα οποία ευαισθητοποιούν τα παιδιά για τους κινδύνους της σεξουαλικής παρενόχλησης και τους μαθαίνουν πώς να προστατεύουν τον εαυτό του.
Ο ρόλος της κοινωνίας και των γονέων
Οι γονείς και οι φροντιστές παίζουν έναν θεμελιώδη ρόλο στην προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική παρενόχληση. Ο ανοιχτός διάλογος με τα παιδιά και η ενθάρρυνση να μοιράζονται τις ανησυχίες τους είναι κρίσιμα στοιχεία για την πρόληψη και την έγκαιρη ανίχνευση τέτοιων περιστατικών. Οι γονείς πρέπει να είναι ενήμεροι για τα σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης και να δρουν άμεσα όταν τα παρατηρούν, συνεργαζόμενοι με ειδικούς και τις αρμόδιες αρχές. Η κοινωνία ευρύτερα πρέπει να καλλιεργεί ένα περιβάλλον μηδενικής ανοχής απέναντι στη σεξουαλική κακοποίηση, δεν πρέπει να συγκαλύπτει τέτοια εγκλήματα και πρέπει να προάγει την ευαισθητοποίηση γύρω από το ζήτημα αυτό. Μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, εκστρατείες ενημέρωσης και τη δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων για τα θύματα και τις οικογένειές τους, η κοινωνία μπορεί να συμβάλει στην καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων.
Η ενίσχυση των ερευνών, η υποστήριξη των θυμάτων και η ανάδειξη της πραγματικής διάστασης του προβλήματος αποτελούν ζωτικά εργαλεία για να αναγνωριστεί η σοβαρότητα του ζητήματος και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία των παιδιών μας.
