Τα Βραβεία Νόμπελ είναι μία από τις πιο αναγνωρισμένες και διάσημες διεθνείς διακρίσεις, που απονέμονται σε άτομα και οργανισμούς για την επίτευξή τους σε έξι διαφορετικές κατηγορίες: Φυσική, Χημεία, Ιατρική (ή Φυσιολογία), Λογοτεχνία, Ειρήνη, και από το 1969 και στα Οικονομικά. Η ιστορία και η πορεία των βραβείων Νόμπελ είναι βαθιά συνδεδεμένη με τον ιδρυτή τους, τον Σουηδό βιομήχανο και εφευρέτη, Άλφρεντ Νόμπελ (1833-1896), ο οποίος ήταν κυρίως γνωστός ως ο εφευρέτης της δυναμίτιδας. Παρά τη σημαντική συμβολή του στην πρόοδο της βιομηχανικής εποχής, ο Νόμπελ ανησυχούσε για την χρήση της εφεύρεσής του σε πολεμικούς σκοπούς. Ένας γνωστός μύθος λέει πως όταν ένας εφημεριδικός τίτλος τον αποκάλεσε «ο έμπορος του θανάτου» μετά τον θάνατο του αδελφού του, ο Νόμπελ αποφάσισε να αλλάξει την υστεροφημία του. Το 1895, ένα χρόνο πριν πεθάνει, ο Νόμπελ συνέταξε τη διαθήκη του, στην οποία όριζε ότι η τεράστια περιουσία του θα χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ενός ταμείου που θα απονέμει βραβεία σε άτομα που «έχουν προσφέρει τη μεγαλύτερη υπηρεσία στην ανθρωπότητα». Η περιουσία του, ύψους περίπου 31 εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών, επενδύθηκε, και από τους τόκους του κεφαλαίου αυτού χρηματοδοτούνται τα βραβεία που θεσπίστηκαν με την υπογραφή της διαθήκης του. Η πρώτη τελετή απονομής των βραβείων έγινε το 1901, πέντε χρόνια μετά το θάνατό του. Σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμπελ, τα βραβεία απονέμονται στις εξής κατηγορίες: Στην φυσική, που έχει ως τόχο την αναγνώριση των σπουδαίων επιτευγμάτων στην επιστήμη της φυσικής. Ο πρώτος βραβευμένος το 1901 ήταν ο Βίλχελμ Ρέντγκεν για την ανακάλυψη των ακτίνων Χ. Στην χημεία, που αναγνωρίζει εξαιρετικές ερευνητικές εργασίες. Ο πρώτος βραβευμένος ήταν ο Γιάκομπους Χένρικους βαν’τ Χοφ το 1901 για την ανακάλυψή του στους νόμους της χημικής δυναμικής και της οσμωτικής πίεσης. Στην Ιατρική ή Φυσιολογία, το βραβείο αυτό απονέμεται για επιτεύγματα στις βιοϊατρικές επιστήμες. Ο πρώτος βραβευμένος το 1901 ήταν ο Εμίλ φον Μπερίνγκ για την ανάπτυξη της θεραπείας κατά της διφθερίτιδας. Στην λογοτεχνία, που απονέμεται σε συγγραφείς που έχουν κάνει εξαιρετική συνεισφορά στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ο πρώτος βραβευμένος ήταν ο Σουλπρίδο Καρντούντ για το έργο του. Στην ειρήνη, αυτο το βραβείο πονέμεται σε άτομα ή οργανισμούς που έχουν προωθήσει την ειρήνη και την ανθρωπιστική δράση. Είναι ιδιαίτερα γνωστό καθώς η επιλογή των βραβευμένων έχει πολλές φορές πολιτική σημασία.
Ο πρώτος βραβευμένος το 1901 ήταν ο Ελβετός Ανρί Ντινάν, ιδρυτής του Ερυθρού Σταυρού. Και τέλος είναι και στα Οικονομικά (Βραβείο Sveriges Riksbank). Προστέθηκε το 1969, για να τιμήσει την 300ή επέτειο της Σουηδικής Κεντρικής Τράπεζας (Sveriges Riksbank). Αν και δεν περιλαμβάνεται στη διαθήκη του Άλφρεντ Νόμπελ, το βραβείο θεωρείται εξίσου σημαντικό με τα παραδοσιακά βραβεία Νόμπελ. Απονέμεται από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας για εξαιρετικά επιτεύγματα στα οικονομικά, αναγνωρίζοντας την πρόοδο στον τομέα της οικονομικής θεωρίας και πρακτικής. Οι πρώτοι που τιμήθηκαν με το Βραβείο Sveriges Riksbank στις Οικονομικές Επιστήμες στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ ήταν ο Ragnar Frisch από τη Νορβηγία και ο Jan Tinbergen από την Ολλανδία το 1969. Οι δύο οικονομολόγοι τιμήθηκαν για την ανάπτυξη και την εφαρμογή των σύγχρονων ποσοτικών μεθόδων στην οικονομική ανάλυση. Αυτή η βράβευση θεωρείται ορόσημο στην ιστορία της οικονομικής επιστήμης, καθώς έθεσε τα θεμέλια για τη μαθηματικοποίηση της οικονομίας.
Τα βραβεία απονέμονται από συγκεκριμένες επιτροπές που ορίζονται από σουηδικά και νορβηγικά ιδρύματα. Οι νικητές επιλέγονται μετά από μια διαδικασία υποψηφιοτήτων και αξιολογήσεων από εμπειρογνώμονες. Η απονομή των βραβείων γίνεται σε δύο ξεχωριστές τελετές στις 10 Δεκεμβρίου κάθε έτους, ημερομηνία θανάτου του Άλφρεντ Νόμπελ, στη Στοκχόλμη για τα περισσότερα βραβεία και στο Όσλο για το βραβείο Ειρήνης.
Η εξέλιξη των Βραβείων Νόμπελ
Με την πάροδο των χρόνων, τα Βραβεία Νόμπελ έχουν εξελιχθεί σε ένα σύμβολο αριστείας και σημαντικής συμβολής στην ανθρωπότητα. Οι νικητές των βραβείων, γνωστοί ως Νομπελίστες, προέρχονται από όλο τον κόσμο και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Τα βραβεία έχουν πολλές φορές τιμήσει επιστήμονες και στοχαστές που έχουν διαμορφώσει την πορεία της ιστορίας, όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, η Μαρία Κιουρί και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Παρόλα αυτά, τα βραβεία δεν είναι απαλλαγμένα από αντιπαραθέσεις. Πολλές φορές έχει ασκηθεί κριτική για τη μη συμπερίληψη γυναικών, όπως και για την επιλογή κάποιων βραβευμένων με πολιτικά ή κοινωνικά αμφιλεγόμενο προφίλ, ειδικά στην κατηγορία της Ειρήνης. Υπάρχουν παραδείγματα σημαντικών προσωπικοτήτων που αγνοήθηκαν ή αδικήθηκαν. Για παράδειγμα, ο Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτης της ειρηνικής αντίστασης κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας στην Ινδία, δεν έλαβε ποτέ το Βραβείο Ειρήνης, παρόλο που ήταν υποψήφιος πολλές φορές. Σήμερα, τα Βραβεία Νόμπελ παραμένουν η κορυφαία διάκριση στην παγκόσμια κοινότητα.
Η ιστορία των Βραβείων Νόμπελ αντικατοπτρίζει τη φιλοδοξία του Άλφρεντ Νόμπελ να αναγνωρίσει την αριστεία και να ενθαρρύνει τη συνεχιζόμενη πρόοδο στον κόσμο. Αν και αντιμετωπίζουν κριτική, η σημασία τους παραμένει αδιαμφισβήτητη και η απονομή τους συνεχίζει να είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στο διεθνές επιστημονικό και πολιτισμικό ημερολόγιο.
Μέχρι τώρα τα Βραβεία Νόμπελ για το 2024 έχουν απονεμηθεί στους εξής επιστήμονες:
- Ιατρική (Φυσιολογία): Οι Victor Ambros και Gary Ruvkun τιμήθηκαν για την ανακάλυψή τους στα microRNA, ένα νέο μηχανισμό γονιδιακής ρύθμισης με εφαρμογές στην έρευνα καρκίνου και διαβήτη.
- Φυσική: Οι John Hopfield και Geoffrey Hinton τιμήθηκαν για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη των τεχνητών νευρωνικών δικτύων και της μηχανικής μάθησης.
- Χημεία: Οι David Baker, Demis Hassabis και John Jumper βραβεύτηκαν για τις ανακαλύψεις τους στη δομή των πρωτεϊνών και το σχεδιασμό νέων.
Η ανακοίνωση θα γίνει στις 12:00 ώρα Ελλάδας στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Νόμπελ στο Όσλο.
Το Νόμπελ Ειρήνης, θα ανακοινωθεί στις 11 Οκτωβρίου! Φέτος για το Νόμπελ Ειρήνης υπάρχουν 286 υποψήφιοι, αν και ο κατάλογος των ονομάτων τους παραμένει μυστικός για 50 χρόνια. Μεταξύ των φαβορί, με βάση τα γραφεία στοιχημάτων είναι ο Ρώσος αντιφρονών Αλεξέι Ναβάλνι, που πέθανε σε αποικία κρατουμένων στην Αρκτική τον Φεβρουάριο. Αλλά αυτό το καθιστά αδύνατον, διότι κανείς δεν βραβεύεται μετά θάνατον. Άλλο φαβορί είναι ο Ουκρανός Βολοντίμιρ Ζελένσκι, που είναι επίσης απίθανο να κερδίσει διότι είναι ηγέτης ενός εμπόλεμου κράτους. Η ανακοίνωση θα γίνει στις 12:00 ώρα Ελλάδας στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Νόμπελ στο Όσλο. Η τελετή βράβευσης θα λάβει χώρα στο δημαρχείο του Όσλο στις 10 Δεκεμβρίου, επέτειο του θανάτου του Άλφρεντ Νόμπελ
