Κάθε χρόνο στις 24 Μαρτίου, η διεθνής κοινότητα τιμά τη Διεθνή Ημέρα για το Δικαίωμα στην Αλήθεια σχετικά με τις Κατάφωρες Παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και για την Αξιοπρέπεια των Θυμάτων. Η ημέρα αυτή δεν αποτελεί απλώς μια υπενθύμιση τραγικών γεγονότων, αλλά ένα ηθικό και πολιτικό χρέος απέναντι σε όσους υπέστησαν βασανιστήρια, εξαφανίσεις, αυθαίρετες εκτελέσεις και άλλες σοβαρές παραβιάσεις των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων.
Η ιστορική αφετηρία: Óscar Romero
Η ημερομηνία δεν είναι τυχαία. Την 24η Μαρτίου 1980, δολοφονήθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Óscar Arnulfo Romero στο Ελ Σαλβαδόρ, ενώ τελούσε λειτουργία. Ο Romero υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές υπεράσπισης των φτωχών και των καταπιεσμένων. Καταδίκασε ανοιχτά τις πολιτικές δολοφονίες και την καταστολή του στρατού κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Το 2010, ο ΟΗΕ καθιέρωσε αυτή τη μέρα για να τιμηθεί η μνήμη του και, μέσω αυτής, κάθε θύμα κατάφωρων παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το δικαίωμα στην αλήθεια
Το δικαίωμα στην αλήθεια αφορά την πλήρη αποκάλυψη των γεγονότων γύρω από εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, καθώς και την αναγνώριση των θυμάτων και των υπαιτίων. Πρόκειται για μια πράξη ιστορικής δικαιοσύνης που επιδιώκει όχι μόνο την αποκατάσταση, αλλά και τη διασφάλιση της μη επανάληψης τέτοιων εγκλημάτων.
Η αλήθεια έχει δύναμη. Ενώνει τις κοινότητες, στηρίζει το κράτος δικαίου, καθιστά υπεύθυνους όσους καταχράστηκαν την εξουσία και δίνει φωνή στους αδικημένους. Η αποσιώπηση, από την άλλη, διαιωνίζει τον πόνο και υπονομεύει τη δημοκρατία.
Από το Ελ Σαλβαδόρ στη Ρουάντα, τη Συρία και την Ουκρανία
Από τις εξαφανίσεις στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’70, μέχρι τις γενοκτονίες στη Ρουάντα, τις παραβιάσεις στη Συρία, αλλά και τις εγκληματικές επιθέσεις σε αμάχους στην Ουκρανία, η παγκόσμια ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα κατάφωρων παραβιάσεων που συχνά συγκαλύφθηκαν ή ξεχάστηκαν. Οι μηχανισμοί μετάβασης στη δικαιοσύνη (transitional justice) και τα διεθνή δικαστήρια συχνά δίνουν μάχη απέναντι σε κράτη που αρνούνται να συνεργαστούν ή αποκρύπτουν στοιχεία.
Η Διεθνής Ημέρα λειτουργεί ως παγκόσμιο κάλεσμα για διαφάνεια, λογοδοσία και επανόρθωση.
Η αξιοπρέπεια των θυμάτων
Η αξιοπρέπεια δεν είναι απλώς ένα αφηρημένο δικαίωμα· είναι το βιώσιμο αίτημα κάθε ανθρώπου που υπέφερε. Αξιοπρέπεια σημαίνει:
- Να αναγνωριστεί το τι συνέβη.
- Να υπάρξει δημόσια συγγνώμη ή αποκατάσταση.
- Να στηριχθούν οι οικογένειες των θυμάτων.
- Να ενισχυθούν τα δικαιώματα όσων αγωνίζονται για τη μνήμη και την αλήθεια.
Η δικαιοσύνη δεν είναι ολοκληρωμένη αν δεν στηρίζει την αξιοπρέπεια των θυμάτων. Είτε πρόκειται για μανάδες που ψάχνουν τα παιδιά τους, είτε για επιζώντες βασανιστηρίων, είτε για κοινότητες που βίωσαν εθνοκάθαρση, η διεθνής κοινότητα έχει υποχρέωση να διασφαλίσει ότι η φωνή τους δεν θα σιγήσει.
Ημέρες όπως αυτή μας υπενθυμίζουν τον καθοριστικό ρόλο των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δημοσιογράφων, των ακτιβιστών και των ιστορικών. Συχνά είναι εκείνοι που, με κόστος ζωής, αποκαλύπτουν την αλήθεια και απαιτούν δικαιοσύνη όταν τα κράτη σιωπούν ή συγκαλύπτουν.
Οι αγώνες για την αποκάλυψη της αλήθειας είναι παγκόσμιοι: από τα “Μητέρες της Πλατείας του Μάη” στην Αργεντινή, μέχρι τους Σύρους ακτιβιστές που καταγράφουν εγκλήματα πολέμου, η μάχη για τη μνήμη και τη δικαιοσύνη συνεχίζεται.
Γιατί αυτή η ημέρα είναι πιο επίκαιρη από ποτέ
Σε μια εποχή όπου η παραπληροφόρηση και η παραχάραξη της ιστορίας διαδίδονται γρήγορα, το δικαίωμα στην αλήθεια αποτελεί βασικό πυλώνα για την ειρήνη, τη συμφιλίωση και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά, αν πρώτα δεν κοιτάξουμε κατάματα το παρελθόν.
Η Διεθνής Ημέρα για το Δικαίωμα στην Αλήθεια δεν είναι μια απλή επέτειος. Είναι μια υπενθύμιση καθήκοντος προς κάθε άνθρωπο που υπέφερε από την αδικία, και ένα παγκόσμιο κάλεσμα ευθύνης προς τις κοινωνίες, τις κυβερνήσεις και τους θεσμούς. Η αλήθεια είναι η πρώτη πράξη αποκατάστασης. Χωρίς αυτήν, καμία κοινωνία δεν μπορεί να σταθεί δίκαιη, ελεύθερη ή ανθρώπινη.
